Σε σχετικό μας άρθρο το 2019 ενημερώσαμε τον Μάρτιο μήνα για το Γλάυκωμα, μήνα που έχει ετησίως παράδοση ως περίοδος ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης για το Γλαύκωμα παγκοσμίως. Το 2020, ωστόσο, μονοπώλησε το ενδιαφέρον του άρθρου μας, η εμφάνιση του νέου κορωνοϊού και η σύνδεση της νόσου με τα μάτια.
Φέτος, η ενημέρωση θα είναι, περί των νέων διαθέσιμων δεδομένων με μια ενδιαφέρουσα ιστορική αναδρομή στην πανδημία του προηγούμενου αιώνα.
Ο δύο ιοί, ο ιός της γρίπης που προκάλεσε την πανδημία του 1918-19 και ο κορονοϊός που προκάλεσε την τρέχουσα, σαφώς διαφέρουν. Όπως θα εξηγήσουμε, τα μεγέθη, αλλά και τα μέσα αντιμετώπισηςτότε και τώρα δεν είναι συγκρίσιμα, είναι όμως η μεταδοτικότητα και οι επιπλοκές τους.
H πανδημία της ισπανικής γρίπης των αρχών του προηγούμενου αιώνα, είχε παγκοσμίως περί τις 50 εκατομμύρια απώλειες ( που με το σημερινό πληθυσμό θα αντιστοιχούσε σε 200 εκ. ) ενώ υπολογίζεται ότι μολύνθηκε συνολικά τουλάχιστον το ένα τρίτο του παγκόσμιου πληθυσμού.
Το 1918, ο κόσμος ήταν εντελώς διαφορετικός. Οι επιστήμονες γνώριζαν μεν την ύπαρξη των ιών, αλλά δεν είχαν δει ποτέ κανέναν·τα ηλεκτρονικά μικροσκόπια όπως και το γονιδίωμα των ιών ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα.
Οι μετακινήσεις τότε, μεταξύ κρατών, δεδομένου των μέσων της εποχής ήταν εκ φύσεως περιορισμένες, όχι όμως ανύπαρκτες. Δεν υπήρχαν ακόμα επιβατικά αεροσκάφη, εάν εξαιρέσουμε βέβαια κάποια επιβατικά Ζέπελιν, περιορισμένου ωστόσο βεληνεκούς. Σαφώς υπήρχαν πλοία και τραίνα αλλά ας αναλογιστούμε τον μεγάλο χρόνο του ταξιδιού, το κόστος τους, που δεν ήταν για τους πολλούς και τις μεγάλες αποστάσεις. Ο κόσμος δεν ήταν διασυνδεδεμένος ούτε είχε την ίδια δικτύωση με τις συναφείς απαιτήσεις ή ανάγκες ως είναι σήμερα.
Έτσι, εώς το τέλος του καλοκαιριού του 1919 η πανδημία είχε φτάσει προς στο τέλος της, περιοριζόμενη, παρά το γεγονός ότι τα ιατρικά μέσα της εποχής δεν είχαν καμμία σχέση με αυτά που σήμερα θεωρούμε δεδομένα. Η ιατρική αντισηψίας και πρόληψης ήταν στα σπάργανα, τα μέσα ατομικής προστασίας ιατρικού προσωπικού και πολιτών λιγότερο από τα βασικά και η υποστήριξη ζωής με αναπνευστήρες σαφώς ανύπαρκτη.
Για την οικονομία, τα αποτελέσματα της τότε πανδημίας επισκιάζονταν από εκείνα του Πολέμου.
Το προσδόκιμο επιβίωσης μειώθηκε από τα 50 στα 40 έτη στις Ηνωμένες Πολιτείες καθότι οι ηλικίες που επηρρεάστηκαν από τη νόσο (αλλά και από τον πόλεμο) ήταν οι παραγωγικές 20-30-40, ενώ εικάζεται ότι οι γηραιότεροι άντεξαν, λόγω ανοσίας που είχαν ήδη αναπτύξει από παρόμοιο στέλεχος μικρότερης θνητότητας κάποιες δεκαετίες νωρίτερα.
Η αρχή της πανδημίας του 1918 συνέπεσε με τον απόηχο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η πανδημία έμμεσα επηρρέασε και την Σύνοδο Ειρήνης του Παρισιού το 1919, με τον ίδιο τον Αμερικανό Πρόεδρο Γ. Γουίλσον να νοσεί με ότι ήδη οι εφημερίδες της εποχής περιέγραφαν, ως μια “μυστηριώδη ασθένεια”, επίμονο βήχα, υψηλό πυρετό που σε μερικές περιπτώσεις οδηγούσε στο μοιραίο εντός ωρών ή ημερών. Ο Πρόεδρος ανέρρωσε, αλλά σύμφωνα με τις πηγές, δεν ήταν ο ίδιος άνθρωπος που ήρθε στις Βερσαλλίες…
Οι πηγές της εποχής παρόμοια, ανέφεραν πως ασθενείς που είχαν αναρρώσει από την νόσο, ηττήθηκαν αργότερα από πνευμονία, από καρδιολογικές ή και άλλες επιπλοκές που είτε προκλήθηκαν από την γρίπη ή τις επιπλοκές της. Σε μερικές περιπτώσεις είχαν και τότε καταγραφεί διαταραχές νευρολογικές, οφθαλμολογικές, ακοής και όσφρησης, καθώς ήδη περιγράφονταν οφθαλμικές φλεγμονές και ατροφίες του οπτικού νεύρου σε κάποιους από αυτούς που νοσηλεύτηκαν λόγω της γρίπης.
Ο ιατρός του Προέδρου Γουίλσον, και ο περίγυρός του, παρατήρησαν ως μετα-γριπώδεις εκδηλώσεις ψυχωτικά επεισόδια, παραισθήσεις και εμμονές, από σαφή επηρρεασμό του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος. Τελικά, μετά την επιστροφή του στις ΗΠΑ, υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο από το οποίο δεν ανέκαμψε ποτέ πλήρως.
101 χρόνια μετά, το 2019, στην επαρχία Wuhan της Κίνας, μια παρόμοια “μυστηριώδης ασθένεια” με επίμονο βήχα, υψηλό πυρετό, ξεκινούσε.
Από τότε που ο οφθαλμίατρος Li Wenliang, MD προσπάθησε να προειδοποιήσει τους συναδέλφους του για ύποπτες ομάδες περιστατικών πνευμονίας τύπου SARS, έχει εμπλακεί ο τομέας της Οφθαλμολογίας με την νόσο CoViD19. Ο θάνατός του δε, αφότου νόσησε λόγω επαφής με ασυμπτωματικό ασθενή με γλαύκωμα, έφερε στο προσκήνιο την δραματική ανάγκη για καθολικά μέτρα πρόληψης έναντι της νόσου, στην κλινική καθημερινή ιατρική πρακτική. Από τότε οι οφθαλμικές εκδηλώσεις της νόσου έγιναν αντικείμενο συνεχιζόμενης έρευνας.
Σήμερα, ένα χρόνο και πλέον μετά, μεταξύ και πολλών άλλων συμπτωμάτων, μελετούμε ήδη την συσχέτιση της νόσου στην επιφάνεια του οφθαλμού με εικόνα διάχυτης μη ειδικής και ήπιας επιπεφυκίτιδας κάποιων ασθενών, χωρίς όμως απαραίτητα να μπορεί να ανιχνευτεί ο ιός στις εκκρίσεις τους.
Εντός του οφθαλμού, κατά την εξέταση με βυθοσκόπηση, παρατηρούμε την αλλαγή της φυσιολογικής εικόνας του αμφιβληστροειδούς, με την εύρεση αιμορραγιών, διάτασης ή και ελίκωσης των αγγείων ή και πιο σπάνια βαμβακόμορφων κηλίδων, χωρίς ωστόσο άμεσο αντίκτυπο στην όραση. Τα ευρήματα αυτά θα μπορούνε κάλλιστα να χρησιμοποιηθούν στην κατηγοριοποίηση της σοβαρότητας της νόσου.
Θα χρειαστεί περισσότερη έρευνα για τον αντίκτυπο του SARS-CoV-2στην αμφιβληστροειδική μικροαγγείωση, κάτι που σαφώς μπορεί να μελετηθεί με την σημερινή πρόοδο της οφθαλμολογίας, σε αντίθεση με το τί μπορούσε να μελετηθεί στο παρελθόν.
Στο τρέχον έτος, έχουμε εξοπλιστεί και εξαπολύουμε επίθεση με την δύναμη του εμβολιασμού. Δυνατότητα που γρήγορα έγινε διαθέσιμη βάσει των αλμάτων της ιατρικής και της βιοτεχνολογίας, αλλά και του εκμηδενισμού των αποστάσεων, που από την άλλη δυσκόλεψαν τον περιορισμό της πανδημίας. Τί οξύμωρο.
Οι μετακινήσεις μεταξύ κρατών στην πανδημία που διανύουμε σήμερα, είναι καθημερινότητα, οπότε και ο περιορισμός της εξάπλωσης έκδηλα δυσκολότερος. Προφανή παραδείγματα, να βρεθεί η αγγλική μετάλλαξη σε Δανία, Ιταλία, Γερμανία, Ισραήλ, Ισπανία και αλλού, ή η βραζιλιάνικη μετάλλαξη στην Ευρώπη, ή η νοτιοαφρικανική μετάλλαξη στην Αγγλία κ.ο.κ.
Παρά τους όποιους περιορισμούς, δεν υπάρχουν “σύνορα” στις μετακινήσεις στο σημερινό κόσμο, όπου θεωρούμε την δυνατότητα και την ικανότητα του να ταξιδέψεις μακρινές αποστάσεις, σε λίγο χρόνο, τουλάχιστον δεδομένη.
Μετά από μια παγκόσμια επιστημονική κούρσα, πρωτοφανή για τα ιατρικά δεδομένα, βρισκόμαστε στο κυνήγι της ανοσίας, με την εφαρμογή ενός άνευ προηγουμένου εμβολιασμού, σε παγκόσμια κλίμακα και μάλιστα δύο δόσεων, σε απόσταση ημερών, συνεχίζοντας περαιτέρω το … κινηματογραφικό σενάριο χωρών που “κλειδώνονται” η μία μετά την άλλη.
Με όλα τα μέσα που διαθέτουμε σήμερα, οι απώλειες από την CoViD-19 περιορίζονται στις 2.800.000 τη στιγμή που γράφεται αυτό το άρθρο.
Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι ανοσίας που μπορούμε να πετύχουμε με τα εμβόλια.
Η μία είναι η αποτελεσματική ανοσία, με την οποία μπορούμε να αποτρέψουμε ένα παθογόνο από την πρόκληση σοβαρής ασθένειας, αλλά δεν μπορούμε να το εμποδίσουμε να εισέλθει στο σώμα ή να αναπαραχθεί.
Η άλλη είναι η αποστειρωτική ανοσία, η οποία μπορεί να αποτρέψει την λοίμωξη ακόμα και ασυμπτωματικές περιπτώσεις αυτής, κατί που δύσκολα επιτυγχάνεται, παρόλο που είναι ο στόχος κάθε εμβολίου. Τέτοια ανοσία προσφέρει π.χ. το εμβόλιο των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV).
Η δεύτερη, αποτελεί το Άγιο Δισκοπότηρο της εξόδου από την πανδημία.
To σενάριο αυτό, είναι το καλύτερο δυνατό για ένα εμβόλιο έναντι στην CoVid-19, που θα αποδειχθεί να προσφέρει τέτοια ανοσία.
Ίσως πια να μην είναι εντελώς αδιανόητο.
Μέχρι τότε ας παραμείνουμε ασφαλείς.
Έψιμος Ιακ. Γεώργιος
Χειρουργός Οφθαλμίατρος
epsimos@dr.com
