Είναι λυπηρό αλλά είναι γεγονός. Αυτό που ονειρευόμασταν μια ζωή, αυτό που ονειρευόμασταν όλο τον χειμώνα, οι διακοπές μας στα νησιά του Αιγαίου το καλοκαίρι, αυτό που πολλοί δικαίως χαρακτήρισαν σαν κομμάτι του "ελληνικού τρόπου ζωής", είναι πια παρελθόν. Οι διακοπές αυτές, οι τόσο όμορφες, ανήκουν σε μια άλλην εποχή. Περασμένη. Και υπάρχουν πολλοί λόγοι γι΄ αυτό.
Ένας εξ αυτών, πολύ πρακτικός δυστυχώς, είναι και το γεγονός ότι οι περισσότεροι Έλληνες αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στα έξοδα των διακοπών στα νησιά, αφού ο πρόσφατος υπολογισμός θέλει μια οικογένεια με δυο παιδιά, για μια εβδομάδα σε ένα νησί (μαζί με αυτοκίνητο), πάνω από 2000 ευρώ. Μόνο για το καράβι με το αυτοκίνητο, χωρίς καμπίνα, χρειάζονται 750 ευρώ. Όνειρο απατηλό για τους περισσότερους Έλληνες, που θέλουν να κάνουν διακοπές με τιμές 2024, αλλά οι μισθοί τους έχουν γυρίσει πίσω στο 2012.
Ένας δεύτερος λόγος είναι, ότι αυτό που ονειρευόμασταν δεν υπάρχει πιά. Έχει χαθεί. Αυτό που μας συγκινούσε στο "ελληνικό καλοκαίρι"- για να θυμηθούμε και τον τίτλο ενός από τα ωραιότερα βιβλία για την Ελλάδα του χθες, το βιβλίο του Ζακ Λακαριέρ για την Ελλάδα αμέσως μετά τον πόλεμο- δεν ήταν μόνο η θάλασσα και η φύση, ήταν και η επαφή με μιαν άλλη Ελλάδα. Μια Ελλάδα αγροτική, που είχε διατηρήσει έναν παλιό τρόπο ζωής, λιγότερο υλιστικό και πιο κοντά στη φύση. Δεν ήταν απαραίτητα πιο ευτυχισμένοι οι άνθρωποι αυτοί, ήταν σίγουρα λιγότερο απαιτητικοί από τη ζωή και πιο αυτάρκεις.
Εμείς τους βλέπαμε προφανώς με έναν τρόπο εξιδανικευμένο, επηρεασμένοι από τις ρομαντικές ιδέες για τον λαϊκό πολιτισμό, "πασπαλισμένο" με τις πιο σύγχρονες, αριστερές αντιλήψεις για τον αυθεντικό λαό, αλλά και τις ακόμα πιο σύγχρονες για την οικολογία, αλλά η επαφή μαζί τους ήταν μια εμπειρία. Αν η βουτιά στην ερημική παραλία ήταν μια απόλαυση, η επιστροφή μετά στο χωριό, στη μικρή ταβέρνα, όπου η γριά μαγείρισσα μας έφτιαχνε αυγά τηγανιτά και ότι άλλο έβγαζε το μποστάνι της, ήταν η απόλυτη απόλαυση. Σαν να γύριζε ο χρόνος πίσω.
Σήμερα δεν υπάρχει ούτε η ερημική παραλία, ούτε φυσικά η γριά μαγείρισσα με το μποστάνι. Δεν υπάρχει καν μποστάνι. Έχει χτιστεί. Τα νησιά έχουν μεταμορφωθεί σε θεματικά πάρκα- ήλιος, θάλασσα, διασκέδαση- ο πληθυσμός στα περισσότερα νησιά είναι "σεζόν" και αυτό που καταναλώνεται στις ταβέρνες είναι εισαγωγή από τον Πειραιά. Αν δεν είναι από το εξωτερικό…
Το τοπίο ίσως δεν έχει αλλάξει δραματικά με εξαίρεση τα πολύ τουριστικά νησιά όπως η Μύκονος και η Σαντορίνη- αλλά σίγουρα η παλιά ερημική παραλία έχει εξευγενιστεί, έχει πλέον ομπρέλες και ξαπλώστρες και η μουσική είναι στη διαπασών από το μπιτς μπαρ που λειτουργεί λίγο πιο πίσω- αλλά ο αριθμός των τουριστών που καταφθάνουν κάθε χρόνο και η χωρίς όρια εκμετάλλευση του τουριστικού προϊόντος, κινδυνεύουν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στο οικοσύστημα.
Ήδη φέτος αντιμετωπίζουμε πρόβλημα λειψυδρίας σε πολλές περιοχές της χώρας, ακόμα και στην ενδοχώρα, ενώ η ανεξέλεγκτη δόμηση κυρίως στα νησιά και ειδικά η εκτός σχεδίου δόμηση, κινδυνεύουν να μετατρέψουν τα παλιά "νησάκια", σε νησιωτικές πόλεις. Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, ήρθε και η κλιματική αλλαγή να κάνει το ελληνικό καλοκαίρι ακόμα πιο δύσκολο.
Δεν θα μπορούσε ίσως να γίνει διαφορετικά. Ούτε καν για τις τιμές, αφού ο τουρισμός υπακούει στη διεθνή προσφορά και ζήτηση και στις διακυμάνσεις των πρώτων υλών. Ούτε υπάρχει τρόπος να πείσεις έναν νέο άνθρωπο να μείνει στην Ανάφη και να εκτρέφει κατσίκια, όταν υπάρχει η δυνατότητα να φτιάξει δωμάτια και να έχει πολύ μεγαλύτερο εισόδημα με πολύ λιγότερο κόπο και καλύτερες συνθήκες ζωής. Ούτε έχω δει μέχρι στιγμής και καμία άλλη χώρα να έχει τον τρόπο (ή και τη θέληση) να αντισταθεί στον υπερτουρισμό.
Προφανώς υπάρχουν μέτρα για να συγκρατήσουν την καταστροφή, κυρίως η απαγόρευση της εκτός σχεδίου δόμησης- που όμως δεν φαίνεται να είναι στις προθέσεις αυτής της κυβέρνησης, που μάλλον θέλει να εξυπηρετήσει τους ιδιοκτήτες των ακινήτων- ή ο περιορισμός της εκμετάλλευσης των παραλιών. Σύμφωνοι. Αλλά το ελληνικό καλοκαίρι, εκείνο που ζήσαμε οι εκδρομείς και τα παιδιά του 60, θα παραμείνει παρελθόν. Έχουμε αλλάξει εποχή. Και ο χρόνος δεν γυρίζει πίσω.
Τώρα απλώς μπορούμε να σχεδιάζουμε στρατηγικές επιβίωσης. Διακοπές σε εποχές εκτός τουριστικού ρεύματος, καταλύματα σε χωριά ορεινά, μακριά από το πλήθος, μπάνιο νωρίς το πρωί πριν αριβάρουν οι ορδές με τις ομπρέλες και όλο και πιο μακρινές και λιγότερο μοδάτες επιλογές για τον προορισμό. Για όσους δε θέλουν να ονειροπολήσουν με το παλιό ελληνικό καλοκαίρι που χάθηκε, την παλιά αγροτική Ελλάδα, προτείνω 3 αναγνώσματα:
Ζακ Λακαριέρ, Το ελληνικό καλοκαίρι, εκδόσεις Χατζηνικολή,
Πάτρικ Λη Φέρμορ, Μάνη, εκδόσεις Μεταίχμιο,
Κέβιν Άντριους, Η πτήση του Ίκαρου, εκδόσεις Παπαδόπουλος
Καλές διακοπές.
(Γράφει ο Μανόλης Καψής)
