Δύο χοροί της Νισύρου στο εθνικό ευρετήριο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς

Με απόφαση της υπουργού Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Λίνας Μενδώνη, με αριθμό πρωτοκόλου 96813/08-3-2022, μετά την ομόφωνη θετική γνωμοδότηση αναφορικά με το Δελτίο εγγραφής του στοιχείου «Χορευτικές Παραδόσεις της Νισύρου: χορός Καμάρες και χορός της Κούππας» της Εθνικής Επιστημονικής Επιτροπής για την εφαρμογή της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, εγκρίνει τα παρακάτω:

«Εγκρίνουμε την εγγραφή του στοιχείου «Χορευτικές Παραδόσεις της Νισύρου: χορός Καμάρες και χορός της Κούππας» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, όπως περιγράφεται στο συνημμένο Δελτίο Στοιχείου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που φέρει τον παραπάνω τίτλο, διότι οι δύο χοροί συνιστούν σημαντική χορευτική έκφραση των Νισυρίων, όπου και αν κατοικούν.

Επιπλέον, ο «Χορός της Κούππας» σε συνάρτηση με τον χαρακτήρα των Νισυριακών πανηγυριών στα οποία χορεύεται, προάγει την κοινωνική αλληλεγγύη και τη συνοχή της κοινότητας των Νισυρίων, όπου και αν διαβιούν».
Ο φάκελος υπεβλήθη στη διεύθυνση Νεώτερης Πολιτιστικής Κληρονομιάς από τον πρόεδρο της Εταιρείας Νισυριακών Μελετών κ. Κώστα Διαμ. Χαρτοφύλη.

Το πανηγύρι της Παναγιάς, τον Δεκαπενταύγουστο, είναι η σημαντικότερη ημέρα για τον όπου γης Νισύριο και γι’ αυτό επιδιώκει να βρίσκεται στο νησί την ημέρα αυτή για να συμμετάσχει στην πάνδημη χαρά. Το βράδυ της 15ης Αυγούστου, ημέρας που γιορτάζει το μοναστήρι της Παναγίας Σπηλιανής στο Μανδράκι Νισύρου, όλος ο κόσμος συγκεντρώνεται στην «τράπεζα», το χοροστάσι, για το βραδινό γιορταστικό γλέντι, που αρχίζει πάντα με την «κούππα».

Πρόκειτα για τον γνωστό χορό «εμπρός», με τον οποίο εψυχαγωγούντο ανέκαθεν οι Νισύριοι, με τη διαφορά ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, ψυγαγωγούμενοι, ενίσχυαν και τα οικονομικά του μοναστηριού της Παναγίας Σπηλιανής, του οποίου ο ρόλος στην οικονομικο-κοινωνική ζωή του νησιού ήταν κυρίαρχος.

Κούππα, είναι το γνωστό, βαθύ οικιακό σκεύος, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί ένα είδος εκκλησιαστικού σκεύους, στο οποίο ρίχνουν τον οβολό τους οι άντρες, τιμώντας τη γυναίκα που επέλεξαν για να κρατήσει το μπροστάρι του χορού, κρατώντας την.

Σιγά– σιγά επικράτησε να ονομάζεται «κούππα» και ο αντίστοιχος χορός στον οποίο αποκλειστικά ως χορεύτριες συμμετέχουν γυναίκες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, συμμετοχής ανδρών. Παλιά, η θέση στο μπροστάρι του χορού δεν ορίζετο αυθαίρετα ούτε τυχαία.

Ακουλουθείτο αυστηρό εθιμοτυπικό, σύμφωνα με το οποίο ο ιερέας ή ο ηγούμενος της Μονής έκανε την έναρξη δίνοντας στον Δήμαρχο το δικαίωμα να επιλέξει πρώτος. Μετά την έναρξη του χορού, η κούππα περνά από χέρι σε χέρι σε πολλές άλλες γυναίκες. Καθώς η γυναίκα που παίρνει το μπροστάρι χορεύει, ο άντρας ο οποίος την τιμά, ρίχνει τον οβολό του στην κούππα που εκείνη κρατά.

Χαρακτηριστικό των παλαιοτέρων αλλά και των προσφάτων ετών ήταν το γεγονός ότι οι μετανάστες, κυρίως στην Αμερική, ευρισκόμενοι στο νησί, έριχναν στην κούππα πολλά δολάρια. Έτσι εκπλήρωναν το τάμα να τους αξιώσει η Παναγιά να γυρίζουν κάθε χρόνο στη χάρη της, γεμίζοντας την κούππα με λεφτά. Η επιλογή της γυναίκας που ηγείται του χορού κάθε φορά είναι δηλωτική των ποικίλων συναισθημάτων τα οποία τρέφει γι’ αυτήν ο «χορηγός» της.

Ο Χορός Καμάρες, επίσης, αποτελεί συστατικό στοιχείο της παράδοσης και θεωρείται αναπόσπαστο τμήμα των μουσικοχορευτικών εκδηλώσεων του νησιού.  Το γεγονός ότι τα βήματά του είναι διαφορετικά από τους κυκλικούς χορούς, που είναι οι συνηθισμένοι χοροί, τουλάχιστον για τα νησιά του Αιγαίου, αυτό προκαλεί ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις νέες γενιές.

Ο Δήμαρχος Νισύρου για άλλη μια φορά, μετά την ένταξη της «καλαντήρας» στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, δήλωσε: «Ευχαριστούμε τον κ. Κώστα Διαμ. Χαρτοφύλη, πρόεδρο της Εταιρείας Νισυριακών Μελετών, που με τις άοκνες προσπάθειες του επιτεύχθηκε αυτό το σπουδαίο αποτέλεσμα που αφορά τη διατήρηση και διαιώνιση των εθίμων και παραδόσεων του τόπου μας. Στην περίοδο κοινωνικής κρίσης και κρίσης αξιών που διαβιούμε, η διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι έργο υψίστης σημασίας».