Ἀσπ]ενδ[ί]ου-Επιτάφιος άγνωστου ατόμου από την Άσπενδο. Κυλινδρικός βωμός από λευκό μάρμαρο με ανάγλυφη διακόσμηση, χαραγμένος δύο φορές. Ρωμαϊκή περίοδος.
Απόσπασμα χάρτη του ναυάρχου Thomas Graves του 1841 που διόρθωσε ο T.Spratt το 1863. Σημειώνεται η τοποθεσία Καριώτες,το Ασφενδιού και ο Ασώματος στην ορεινή Κω.
Στις πλαγιές του Δικαίου, σε μια περιοχή πλούσια από ελιές, κυπαρίσσια, πεύκα κά. βρίσκεται το Ασφενδιού σε υψόμετρο 247-255μ. από την στάθμη της θάλασσας. Από το 1983 έχει κηρυχθεί ως προστατευόμενος οικισμός.
Το όνομα Ασφενδιού προέρχεται είτε από την Μονή Σπ[φ]ονδών ή από την μικρασιατική πόλη της Ασπένδου σύμφωνα με τον Ν.Ζάρακα ή πιθανότερα από το «Ασπενδίου όνομα του ιδιοκτήτη τούτου» σύμφωνα με τον Ιακ.Ζαρράφτη, μία άποψη που στηρίζεται σε αρχαία επιγραφή.
Το Ασφενδιού ιδρύθηκε γύρω στο 1250 αιώνα π.Χ σύμφωνα με την τοπική γεωμυθολογία. Αρχικά ήταν πολίχνη ενώ το 366 π.Χ είναι γνωστός ως Δήμος Φυξιωτών. Το 139 μ.Χ παρατηρείται μετανάστευση προς τα πεδινά εξαιτίας ενός καταστροφικού σεισμού που εκδηλώθηκε νότια της Ρόδου. Τον 6ο αιώνα μ.Χ ο οικισμός καταστρέφεται από τον σεισμό και το τσουνάμι του Αγαθία.
Οι κάτοικοι του επιστρέφουν ξανά στα ορεινά.Ακολουθούν τα σκοτεινά χρόνια εως τον 11ο αιώνα μ.Χ.
Ως μικρό χωριό υπήρχε στα μέσα του 18ου αιώνα σύμφωνα με έρευνα του φιλόλογου Μανόλη Κιαπόκα.
Αρχισε να διευρύνεται στις αρχές του 19ου αιώνα με την μετακίνηση των Παλαιοπυλιωτών.
Ο Ζαρράφτης λέει ότι το Ασφενδιού και το Πυλί διαμορφώθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα μετά την απομάκρυνση λόγω ενός θανατικού χολέρας το 1830.
Ωστόσο, πριν από το 1821 υπήρχε οικισμός στον Ασώματο, την Ζιά και στην Ευαγγελίστρια.
Σημαντικό γεωλογικό χαρακτηριστικό του χωριού είναι το Ρήγμα Ράχη που με το Ρ.Ζιά, το Ρ.Ασκόπετρα και μιά σειρά από μικρότερες γεωδομές έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ανύψωση της οροσειράς.
Σήμερα η ζώνη διάρρηξης διασχίζει τους πρόποδες της ραχοκοκαλιάς του νησιού.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού είναι η Παναγιά ή το κυρίως Ασφενδιού με τον Ναό τού Ευαγγελισμού και ανατολικά η συνοικία με τα περισσότερα σπίτια της ενορίας η Πέρα Γειτονιά ή Καριώτες.
Το όνομα Καρ[γ]ιώτες προέρχεται είτε από την εγκατάσταση ξυλοκόπων από την Ικαριά ή από την γενναιότητα των κατοίκων ή τις πολλές καρυδιές [καργιές] που υπάρχουν στην περιοχή σύμφωνα με τον Ν.Ζάρακα.
Το «χωρίον Καριώτες πλησίον του Ασωμάτου» απαντά σε κώδικα της Μητρόπολης από το 1838.
Ενα φυσικό όριο, το Ρέμα Ζηπάρι χωρίζει δύο τόπους με διαφορετικές γεωλογικές ιστορίες.
Η τοποθεσία Καριώτες κείται σε πρώην πλειοκαινικές λιμναίες και θαλάσσιες αποθέσεις και η Παναγιά σε νεότερα χερσαία πλειστοκαινικά αργιλικά υλικά.
Δημητριακά,σταφύλια-σταφίδες-κρασί, καρύδια, ντομάτες, καπνά, σουσάμι, ελιές-λάδι ήταν τα κυριότερα προϊόντα του ενιαίου οικισμού.
Από τα ανατολικά της Ευαγγελίστριας υπήρχε λιθόστρωτος δρόμος προς το Ζηπάρι.
Βορειοανατολικά της Πέρα Γειτονιάς προς τα πεδινά συναντάται η Αγία Μαρίνα, ο Άγιος Μερκούριος και το ναΰδριο του Σταυρού όπου οι Paton-Hicks βρήκαν μαρμάρινες επιγραφές.Βόρεια της Ευαγγελίστριας και σε μικρή απόσταση βρίσκεται το ναΰδριο του Αγίου Νικήτα.
Ο αρχαίος δήμος Φυξιωτών μπορεί να τοποθετηθεί στο λόφο στη γειτονιά του Ασφενδιού [W.Paton] ή μεταξύ Κονιαριού και Παλαιού Πυλιού κατά τον Ιακ.Ζαρράφτη.
Το 1871 ο Γάλλος αρχαιολόγος O.Rayet αναφέρει τους Καριώτες, Χαηχούτες και το Κονιαριό ενώ δεν μνημονεύει το Λαγούδι και την Ζιά: «Λιγότερο από ένα τέταρτο της ώρας από τις Χαϊχούτες είναι οι Καρυώτες, σχεδόν παρακείμενο στους Καρυώτες το Ασφενδιού και σε μισή ώρα από το Ασφενδιού το χωριουδάκι Κονιαριό.Τα σπίτια όλων αυτών των χωριών είναι διασπαρμένα στις δύσβατες πλαγιές του βουνού ανάμεσα σε στενά φαράγγια.
Το Ασφενδιού είναι το πιο μεγάλο και το πιο πλούσιο. Αποτελείται από δύο μέρη που τα χωρίζει το πλάτος μιας κοιλάδας σκεπασμένης με βλάστηση.
Ο Καρυώτης ανατολικά με 200 σπίτια, δυτικά το Ασφενδιού που έχει καμιά εκατοστή.
Ο Ιακ. Ζαρράφτης στα Κώια που εξέδωσε το 1921, αναφέρει:«Ανατολικά από το Λαγούδι κείται η 3η συνοικία του Ασφενδιού οι Καριώτες η μεγαλύτερη και πλουσιότερη από όλες.
Η εκκλησία τoυς, του Ευαγγελισμού είναι αρκετά ευρύχωρη και νεόδμητη.
Τη συνοικία αυτή διασχίζει το βαθύ ποτάμι Πωρείος που την χωρίζει σε δύο γειτονιές σε αυτή της Παναγίας και στην Πέρα Γειτονιά.
Σε όλη την συνοικία υπάρχουν 6 κρήνες. Στην Παναγία του Πωρείου, του Ποταμού και του Καπηλιανού. Στην Πέρα Γειτονιά του Κηπιού του Ποταμού του Κηπιού και της Πίτσενας με υφάλμυρο νερό».
Η συνοικία των Καριωτών έχει ως επι το πλείστον ισόγεια σπίτια.
Ομως υπήρχαν πέτρινα διώροφα κτίσματα[πύργοι] ιδιαίτερα πριν από τον σεισμό του 1933.
Η συνοικία Παναγιά ήταν μικρότερη από τους Καριώτες. Μετά την ίδρυση του Ναού της Ευαγγελίστριας το 1910 φτιάχτηκαν περισσότερα σπίτια.
Στην θέση της ίσως υπήρχε ο Ναός της Θεοτόκου Μελισσηνής που μνημονεύεται το 1804 σε κώδικες της Μητρόπολης και ήταν ο πρώτος ναός του οικισμού. Στους Καριώτες-Παναγιά υπήρχαν 5-7 ελαιοτριβεία [Μ.Κιαπόκας].
Οι σημαντικότεροι σεισμοί στην πρόσφατη ιστορία του οικισμού είναι του 1863, 1926,1933 και του 1956.
Κάποτε το χωριό έσφυζε από ζωή, σήμερα ελάχιστοι ζουν μόνιμα στον πιο ορεινό οικισμό του νησιού.
Το 1905 είχε 1967 κατοίκους, το 1951 είχε 2860 κατοίκους και το 1961 περίπου 2591 [εκ των οποίων στον Ασώματο και την Ευαγγελίστρια κατοικούσαν 1167, στη Ζιά και το Λαγούδι 837,στις Χαηχούτες 97 στο Ζηπάρι και στα γύρω πεδινά 492].
Στη δεκαετία του 1970 με τη μετανάστευση προς το εξωτερικό,τα άλλα μέρη της χώρας ή στα πεδινά είχαν απομείνει 1700. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011 περίπου 87 κάτοικοι ζουν στον ορεινό οικισμό.
Γεωδίφης[ geogeodifhs.blogspot]
+8
