Ο συμπατριώτης μας κ. Φίλιππος Καλούδης, φρόντισε ευγενώς να μου γνωστοποιήσει ηλεκτρονικά το φύλλο της εφημερίδας ΤΑ ΑΘΗΝΑΙΚΑ, της 2 Νοέμβριου 2020,στο οποίο δημοσιεύτηκε ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον , ως κύριο άρθρο μάλιστα ,που υπογράφει ο κ.Ελευθέριος Γ. Σκιαδάςκαι τιτλοφορείται : «Όταν στηνόταν η προτομή του Εμμανουήλ Ξάνθου-Χριστουγεννιάτικα επεισόδια στο Κολωνάκι»Ο κ. Καλούδης γνωρίζει πολύ καλά ,ότι σε παροικιακό επίπεδο στην Αθήνα, γνωρίζοντας, φυσικά όσα εκθέτει ο κ.Σκιαδάς ,αλλά και όσαέχουν κατά καιρούςδημοσιευτεί όπως π.χ στο Δωδεκανησιακό Αρχείο, πρότεινα επανειλημμένα αλλά δυστυχώς «σε Ωτα μη ακουόντων», όπως η ετήσια κατάθεσηστεφάνου στις 7 Μαρτίου,εκ μέρους των δωδεκανησιακώνσωματείων της Αθήνας και του Πειραιά να γίνεται όχι στο μνημείο του ΑγνώστουΣτρατιώτη ,στη πλατεία Συντάγματος ,αλλά στη φορτωμένη με ιστορικές μνήμες,προτομή του Πάτμιου Φιλικού, Εμμανουήλ Ξάνθου,που βρίσκεται ξεχασμένη ανάμεσα σε φυτά και δένδρα (τουλάχιστον) στη Πλατεία Φιλικής Εταιρίας, γνωστότερης ως Πλατείας Κολωνακίου.Η δικαιολογία για την μετάθεση του τόπου κατάθεσης του ετήσιου στεφάνου τιμής και μνήμης, αποκαλύπτεται άριστα ,από το εξαιρετικά ενδιαφέρον ρεπορτάζ του κ.Σκιαδά,που κάνει ευρύτερα γνωστά, κάποια γεγονότα του Μεσοπολέμου ,που έχουν ως αφετηρία το φλέγον τότε Δωδεκανησιακό Ζήτημα, ειδικά μετά την στροφή στην αντιμετώπιση του, που αποφάσισε η τότε κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου, πιεζόμενη από τις γεωπολιτικές συνθήκες της εποχής.
Τα Συμβάντα:
Στις 21 Δεκεμβρίου του 1930 έγιναν με επισημότητα τα αποκαλυπτήρια της προτομής του Δωδεκανήσιου Φιλικού Εμμανουήλ Ξάνθου στη πλατεία Κολωνακίου.Το μνημείο χρηματοδοτήθηκε από Συλλόγους Δωδεκανησίων της Ελλάδας και κυρίως της Αιγύπτου αλλά και από τον πασίγνωστο αγωνιστή-ακτιβιστή, καταγόμενο από την Κάλυμνο, γιατρό Σκεύο Ζερβό.Η τελετή έλαβε χώρα με την παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος, του Δημάρχου Αθηναίων , εκπροσώπου του Προέδρου της Δημοκρατίας, του Προέδρου της Γερουσίας ,ενώ ιδιαίτερη αίσθηση προκάλεσαν οι ομιλίες του Κωστή Παλαμά που εκπροσώπησε την Ακαδημία Αθηνών και του εκπροσώπουτων Δωδεκανησίων της Αιγύπτου . Η μαρμάρινη προτομή φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο , ενώ στις τέσσερις πλευρές του βάθρου της είχαν χαραχθεί τα ονόματα των δώδεκα νησιών ,που τελούσαν τότε υπό ιταλική κυριαρχία και μάλιστα dejure. Κατά τα αποκαλυπτήρια διαπιστώθηκε όμως από τους παριστάμενους στην τελετή ότι είχαν απαλειφθεί το προηγούμενο βράδυ τα ονόματα νησιών ,με επέμβαση της ιταλικής κυβέρνησης, μέσω του τότε πρέσβεως Μπαστιανίνι όπως διαδόθηκε.Και ναι μεν ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Ανδρέας Μιχαλακόπουλος ,διάψευσε πως ο πρέσβης της Ιταλίας ζήτησε την εξάλειψη των ονομάτων από το μνημείο του Ξάνθου ,όμως δεν αμφισβητήθηκε το γεγονός ότι εκ μέρους της κυβέρνησης υποδείχθηκε προηγουμένως στους οργανωτές της εκδήλωσης (που τελικά δεν συμμορφώθηκαν) να μην προσκαλέσουν στην τελετή τα Δωδεκανησιακά σωματεία της Αττικής που θα μπορούσαν ενδεχομένως να προκαλέσουν επεισόδια, γεγονός που θα έβλαπτε τις σχέσεις της Ελλάδας με την Ιταλία. Τα σωματεία όμως παρευρέθηκαν και κατέθεσαν τα στεφάνια τους, δείχνοντας εμφανώς την ενόχλησή τους.Στις 27 Δεκεμβρίου με πρωτοβουλία του Σκεύου Ζερβού και την αρωγή του Δήμου Αθηναίων ο ίδιος γλύπτης Θ. Θωμόπουλος οδηγήθηκε στην πλατεία για να σκαλίσει εκ νέου τα ονόματα των νησιών στις πλευρές του βάθρου. Τότε όμως παρενέβη η Αστυνομία, η οποία εκτελώντας «άνωθεν εντολές» μετά από ένα «κλεφτοπόλεμο» μεταξύ αστυνομικών οργάνων και του Σκεύου Ζερβού, επέβαλε τελικά την αποχή από κάθε ενέργεια στο μνημείο. Όπως ήταν φυσικό προκλήθηκαν οξύτατες αντιδράσεις, ιδίως στον Τύπο, που στράφηκαν κατά την κυβερνητικής Πολιτικής της εποχής , ενόψει ειδικά της προγραμματιζόμενης επίσκεψης του πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου, το πρώτο δεκαήμερο του νέου έτους ,1931, στη Ρώμη.
Αυτά που συνέβησαν στη Αθήναστα τέλη του 1930είχαν όμως «προαναγγελθεί» κατά κάποιο τρόπο, στη Θεσσαλονίκη την προηγούμενη Χρονιά,(1929).Τα άγνωστα σε πολλούς γεγονότα ,που κατεγράφησαν στον Τύπο ως «Το επεισόδιο των Δωδεκανησίων»,έχουν εν πάση συντομία ,ως εξής:
Κατά την καθιερωμένη δοξολογία για την εθνική εορτή τη 25ης Μαρτίου ,στην ιστορική –βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Σοφίας, παρέστει και αντιπροσωπία του Σωματείου των Δωδεκανησίων της Θεσσαλονίκης «Ενωσις Αλυτρώτων Δωδεκανησίων»,που είχε ιδρυθεί το 1927,με το λάβαρο της που έφερε την επιγραφή : «Ελευθερία εν τη Ενώση» ή κατ’ άλλους «Ενωσις ή Θάνατος».Ο προσκληθείς στη τελετή ιταλός γενικός πρόξενος Μακότα ,μόλις αντιλήφθηκε το λάβαρο και τους Δωδεκανησίους εκπροσώπους,δίπλα στο λάβαρο των αναπήρων πολέμου,ζήτησε από τον επίσης παριστάμενο στη τελετήεκπρόσωπο της γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας .Λεκκόν,να απομακρυνθεί το λάβαρο και η αντιπροσωπία των Δωδεκανησίων,ως θίγουσα το ιταλικό γόητρο και απείλησε μάλιστα,,ότι σε εναντίαπερίπτωση θα αποχωρούσε από την τελετή,δημιουργώνταςδιπλωματικόεπεισόδιο..Οεκπρόσωπος της Διοίκησηςδιέταξε τότε τον παριστάμενο επίσης στη τελετή αξιωματικό της Χωροφυλακής να μεριμνήσει για την απομάκρυνση(τουλάχιστον) του λαβάρουαπό την εκκλησία ,πλην όμως αυτός αρνήθηκε να εκτελέσει την εντολή.Τότε ο Λεκκός αποτάθηκε στον υπομοίραρχο Ξανθόπουλο από τον οποίοζήτησε να απομακρυνθεί το λάβαρα. Μάλιστα δε ο ίδιος προσπάθησε να πείσει τους Δωδεκανήσιους να αποχωρήσουν ,τονίζοντάς τους ,ότι έτσι θα αποφευχθούνλυπηρές διπλωματικές προστριβές με φίλο κράτος. Όπωςαναφέρεται στον τοπικό Τύπο της εποχής(ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ,φύλλοτης 25 Μαρτίου 1929 με τίτλο:Το επεισόδιο της Αγίας Σοφίας-Βάναυσος αξιωσις του ιταλού προξένου-Οι Δωδεκανήσιοι διεμαρτυρήθησαν εντόνως):«…Οι Δωδεκανήσιοι εις το άκουσμα της συστάσεως ταύτης,ήρχησαν διαμαρτυρόμενοι εντόνως,αντέταξαν δε απόλυτονάρνησιν,να απομακρυνθούν του περιβόλου.Κατόπιν τούτου δύναμιςχωροφυλάκων απεμάκρυνε βία το λάβαρον και το συμβούλιον των Δωδεκανησίων,το οποίον ημύνετο κρατερώς.Κατά την επακολουθήσασα πάλην ,κατεξεσχιθη το λάβαρον.»,ενώ στη αθηναϊκή εφημερίδα ΣΚΡΙΠ (φύλλο της 25/3/1929 2η έκδοση) συμπληρώνεται το σκηνικό: « Το πλήθος συμμεριζόμενον τον πατριωτικόν πόνον των Δωδεκανησίωνεξεδήλωσεν την ζωηράν αυτού αποδοκιμασίαν κατά της αντιπατριωτικής αυτής πράξεως».Το Δ.Σ του Σωματείουδημοσίευσε στη συνέχεια ψήφισμα στις εφημερίδες,με το οποίοκατήγγειλε την ενέργεια των αστυνομικών οργάνων και κήρυξε την ΈνωσηαλυτρώτωνΔωδεκανησίων «εν Διωγμώ»,ενώ η συνέχεια των γεγονότωνπέραν των αρνητικών σχολίων σε συμπολιτευόμενες και αντιπολιτευόμενες εφημερίδες της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών,τις ανοικτές επιστολές προς τον Ιταλό πρόξενο κ.α,δόθηκεστη Βουλή, όπου στη συνεδρίαση της 27 Μαρτίου,προ ημερησίαςδιατάξεως , μετά από επερώτηση προς τον υπουργό Εξωτερικών των βουλευτών Σακελλαρίου και Νικολίτσασυζητήθηκε το συμβάν της Θεσσαλονίκης κατά το οποίο οι αστυνομικές δυνάμεις «φερθήκαν ασεβώς κατά των Δωδεκανησίων». Τον λόγο έλαβαν ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος,και εκ μέρους της Αντιπολιτεύσεως, ο ΠαναγήςΤσαλδάρης και ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου.Το θέμα έληξε εκεί,αφού τονίστηκε από όλους, σε ήπιους τόνους, ότι την εξωτερικήΠολιτικήασκεί η εκλεγμένηκυβέρνηση και ότι θα έπρεπε σε κάθε περίπτωση διερευνηθεί ,αν ασκήθηκευπέρμετρη αστυνομική βία.
Ας μου επιτραπεί, ως κατακλείδα, ένα μικρό σχόλιο
Η αλλαγή πορείας στο Δωδεκανησιακό Ζήτημα,έγινε επίσημα γνωστή στο Πανελλήνιο,κατά την διάρκεια της επίσημης επίσκεψης του ΕλευθερίουΒενιζέλου στη Ρώμη τον Σεπτέμβριο του 1928, στο περιθώριο της υπογραφής του ελληνο-ιταλικου Συμφώνου Φιλίας, Συνδιαλλαγής και Διαιτησίας, χάρις στον συμπατριώτη μας ,εξ Αντιμαχείας καταγόμενο ,δημοσιογράφο τότε Γιάννη Γκίκα,που έθεσε σχετικό επίκαιρο ερώτημα στον Έλληνα πρωθυπουργό, αν δηλαδή τέθηκε από ελληνικής πλευράς το θέμα των καταπιεζόμενων Δωδεκανησίων στον Μουσολίνι. Η απάντηση του πρωθυπουργού και τα επακολουθήσαντα γεγονότα στην Ελλάδα, την Αίγυπτο και αλλού είναι γνωστά. Το ερώτημα, που τίθεται είναι, ποιος είχε τελικά δίκαιο , μετά και τα εξιστορηθέντα παραπάνω γεγονότα σε Θεσσαλονίκη και Αθήνα. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ή οι οικτρά απαγοητευθέντες Δωδεκανήσιοι, ανάμεσα στους οποίους και ο δραστήριος Σκεύος Ζερβός, που αντιδρούσαν ,όπως και όποτε μπορούσαν?Οι Δωδεκανήσιοι έβλεπαν στη νέα κατεύθυνση της ελληνικής κυβέρνησης,τον ενταφιασμό των ελπίδων τους για Ένωση και συνέχιση της καταπιεστικής ιταλικής Πολιτικής ,με τις ευλογίες ,η τουλάχιστον την ανοχή της Ελλάδας. Ο Βενιζέλος από την πλευρά του, ασκούσε πάνταεξωτερική Πολιτική, πέραν από Συναισθηματισμούς ,μικροπολιτικές σκοπιμότητες ,τοπικιστικές αντιλήψεις ή άλλα υποδεέστερα πολιτικά συμφέροντα. Στο πλαίσιο αυτό, δεν δίστασε ποτέ ,ήδη από την κάθοδο τους στη Πολιτική να συγκρουσθεί ακόμη και με τους συμπατριώτες του Κρητικούς. Η «θυσία» των Δωδεκανήσων ήταν ,μετά την μικρασιατική καταστροφή ,αναγκαία τότε εν όψει της στρατηγικής περικύκλωσης της Ελλάδας πια στο σύνολό της,από όλους του βόρειους γείτονες της(ιδίως δε την Βουλγαρία και Γιουγκοσλαβία),αλλά και από την Ιταλία από Δυσμάς, Νότο (μέσω Λιβύης) και Ανατολάς (Δωδεκάνησα).Μόνο η Τουρκία, τότε, δεν συνιστούσε άμεση-πραγματική απειλή!Η δήλωση του Βενιζέλου στον Γκίκα, για το θέμα των Δωδεκανήσων ήλθε ,κατά κάποιοτρόποως ανταπόδοσηστη πρόταση του Ιταλού Δικτάτορα, να δώσει οικειοθελώς και χωρίς αντιστάθμισμα έγγραφη εγγύηση της Ιταλίας για την ακεραιότητα της Θεσσαλονίκης έναντι της Γιουγκοσλαβίας. Τα μετέπειτα Γεγονότα δικαίωσαν τον Έλληνα πρωθυπουργό ,όταν ρωτήθηκε από τον δήμαρχο της Κάσου ,κατά την φυγή του από την Αθήνα ,μετά την αποτυχία του κινήματος του 1935 και βρίσκονταν καθ οδο, προς Ρόδο και στη συνέχεια προς την Ιταλία-Γαλλία ,αν έβλεπε στο Μέλλον Ένωση των νησιών με την Ελλάδα .Ο Βενιζέλος έκανε τότε μια σωστή πρόβλεψη με ορίζοντα Δεκαετίας ,τονίζοντας στον αγωνιούντα συνομιλητή του,πως μόνο αν συγκρουσθεί η Ιταλία με την Αγγλία, μπορούν να ελπίζουν οι Δωδεκανήσιοι σε εκπλήρωση των εθνικών πόθων τους.
Αχιλλέας Γ. Κουτσουράδης
