Τα μεταπολεμικά χρόνια τα Δωδεκάνησα, συνδέονταν τακτικά με την ηπειρωτική Ελλάδα, με ακτοπλοϊκώς γραμμές, που κατέληγαν στο μεγάλο κεντρικό λιμάνι του Πειραιά.
Όταν ήλιος της Ανατολής, έλουζε με χρυσαφί φως, το καταπράσινο νησί, το πλοίο της γραμμής, είχε πια αγκυροβολήσει στα ανοιχτά, απέναντι από το παλιό, φυσικό λιμανάκι της Κω. Δυο, τρεις, λάντζες χοροπηδούσαν, πάνω στα αφρισμένα απόνερα, του μεγάλου καραβιού. Οι επιβάτες, κατέβαιναν με την ξύλινη και σχοινένια σκάλα και πέταγαν τις βαλίτσες τους, στη μικρή βάρκα, πριν καταλήξουν και αυτοί όρθιοι, για να αποβιβαστούν στο πέτρινο μουράγιο. Τότε δεν υπήρχε ο κατάλληλος μόλος, προσέγγισης των μεγάλων πλοίων, και η επιβίβαση και η αποβίβαση, γίνονταν με τις γνωστές λάντζες.
Μερικοί ντόπιοι και οι περισσότεροι Αθηναίοι, ήταν οι πολυπληθείς επιβάτες, του πλοίου της άγονης γραμμής. Τα πλοία Μιαούλης, Κανάρης, Μιμίκα, Ρενέτα και μερικά άλλα, ήταν τα επιβατικά πλοία που πηγαινόφερναν ασταμάτητα, ιδίως το καλοκαίρι, κάθε λογής επισκέπτες και τους πρώτους τουρίστες στο καταπράσινο νησί μας.
Οι Αθηναίοι, με το πρώτο ζεστό χαμόγελο του καλοκαιριού, είχαν επιλέξει τα νησιά μας, για τις διακοπές τους και ταξίδευαν σχεδόν δεκαοκτώ ώρες, για να τα επισκεφθούν. Πολλοί θα έμεναν στην Κω και άλλοι θα συνέχιζαν με το καράβι, για την Ρόδο και τα υπόλοιπα νησιά, της Πολυνησίας των Δωδεκανήσων. Επιθυμούσαν τόσο πολύ να δουν από κοντά τον αιωνόβιο Πλάτανο του Ιπποκράτη, να φωτογραφηθούν στην Γέφυρα της Λεωφόρου Φοινίκων, με τους πανύψηλους Φοίνικες, να γνωρίσουν το Κάστρο της Νεραντζιάς, την Ρωμαϊκή οικία, ‘Κάζα Ρομάνα’ και το Αρχαίο Ρωμαϊκά Ωδείο. Να ανηφορίσουν ως το μοναδικό Ασκληπιείο και φυσικά να επισκεφτούν, το πλούσιο σε εκθέματα Αρχαιολογικό Μουσείο, πριν ξεχυθούν στις αμμουδερές ακρογιαλιές, για ατέλειωτη ηλιοθεραπεία.
Τότε τις δεκαετίες του 60-70, ο τουρισμός, βρισκόταν στα σπάργανα. Δεν υπήρχε συστηματική οργάνωση, ούτε ειδικά πρακτορεία. Όλη τη δουλειά, την έβγαζαν οι Ναυτιλιακοί πράκτορες, οι Ατζέντηδες, οι πρώτοι άοκνοι αγωνιστές, που αργότερα έφεραν τον κατακλυσμιαίο, ομαδικό τουρισμό, στο νησί μας.
Αλλά και οι αφανείς ήρωες, οι αχθοφόροι, όπως ο Στεφανής ο Σαράντης, με το τρίκυκλο μηχανάκι του και ο Στάθης ο Σκιαθίτης, από την γειτονική Πάτμο, με την ξύλινη αυτοσχέδια καρότσα του, συνέβαλαν ώστε οι διακοπές των Ελλήνων τουριστών, να γίνουν άνετες, ευχάριστες και γενικά αξέχαστες. Αυτοί έπαιρναν την πρωτοβουλία, να μοιράσουν στα ενοικιαζόμενα τότε δωμάτια, που υπήρχαν στις νοικοκυρεμένες μονοκατοικίες της Κω, τους πρώτους Αθηναίους τουρίστες. Φορτώνονταν τις αποσκευές και οι τουρίστες τους ακολουθούσαν, έχοντας τυφλή εμπιστοσύνη στο κατάλυμα που τους υποσχέθηκαν, στο οποίο θα τους τακτοποιούσαν. Ίσως αυτή η μορφή του εσωτερικού τουρισμού, τις δεκαετίες του 60 -70, να αποτέλεσε την βάση του μετέπειτα οργανωμένου, Ευρωπαϊκού και Διεθνούς μαζικού τουρισμού.
(Έχουμε ήδη αναφερθεί, σε ειδικό αφιέρωμα)
Τότε που άφοβα οι ντόπιοι κάτοικοι της Κω, κοιμόνταν στις στέγες, στα μπαλκόνια και στις αυλές των σπιτιών τους. Έτσι είτε για να αποφύγουν την θερινή ζέστη, είτε για να νοικιάσουν το νοικοκυρεμένο σπιτικό τους, σε Αθηναίους κυρίως τουρίστες.
Εκείνη την εποχή, εμφανίστηκαν και τα πρώτα Ναυτιλιακά Πρακτορεία.
Ο πρωτοπόρος, Ναυτιλιακός Πράκτορας, ο αείμνηστος Λεωνίδας Βουκουβαλίδης, είχε το πρακτορείο του στην πλατεία Καζούλη, πίσω από το Μουσείο και δίπλα στο ζαχαροπλαστείο, του αξέχαστου Τσιβρινή. Ολημερίς, έκοβε εισιτήρια, κυρίως Ακτοπλοϊκά και αργότερα το 1960, με την κατασκευή του Αεροδρομίου ‘Ιπποκράτης της Κω’, έβγαζε και τα πρώτα Αεροπορικά εισιτήρια. Παράλληλα, φρόντιζε να συστήνει, στους πρώτους τουρίστες, κυρίως Αθηναίους, τα κεντρικά Ξενοδοχεία, όπως το Βερενίκη, το Δωδεκάνησος, το Κατερίνα, το Μίλβα κλπ.
Ακολούθως ο δραστήριος υιός του, ο κ. Σταμάτης Βουκουβαλίδης, συνέχισε επάξια και με ανοδική πορεία, το έργο που άφησε ο πατέρας του.
Το σύγχρονο και μεγάλο πρακτορείο του, διακινούσε αρκετό οργανωμένο, μαζικό τουρισμό, στο νησί μας, απ’ όλη την Ευρώπη.
Ο Μιχάλης Σταματιάδης, ένας ικανότατος και δραστήριος πράκτορας, είχε το γραφείο του, στην Ακτή Κουντουριώτη, στο λιμάνι. Με την άοκνη δραστηριότητά του, συνέβαλε και αυτός στην ανάπτυξη του τουρισμού και στην ομαλή εξυπηρέτηση των πλοίων, αλλά και την επικοινωνία και την τακτοποίηση των επισκεπτών.
Δίπλα στο πρακτορείο Σταματιάδη, στο λιμάνι, βρισκόταν και το πρακτορείο του Λουκόπουλου, ενός από τους πιο παλιούς και δραστήριους ναυτιλιακούς πράκτορες.
Ο Γιώργος Ανδριωτάκης, ήταν ο πρώτος, που είχε ανοίξει το πρώτο ναυτιλιακό και τουριστικό πρακτορείο, στην ανηφόρα, επί της οδού
Β. Παύλου, δίπλα στην Δημαρχείο. Αυτό ήταν στην σειρά, όπου βρισκόταν το παλιό Ταχυδρομείο, το πρακτορείο για τις εφημερίδες του ‘Πάτμιου’ και το καπνοπωλείο του Ιωαννίδη. Εκεί βρίσκεται μέχρι και σήμερα, για να θυμόμαστε πως το πιο παλιό πρακτορείο της Κω, εξυπηρετούσε όχι μόνο τα πλοία της γραμμής, και τα εμπορικά πλοία, αλλά και τα θρυλικά πλοιάρια, τα γνωστά ‘μότορ -σιπ.’
Σήμερα η κόρη του η κ. Σοφία Ανδριωτάκη, την οποία ευχαριστούμε θερμά, για τις πολύτιμες πληροφορίες και τις φωτογραφίες, συνεχίζει επάξια το εποικοδομητικό έργο του πατέρα της. Μαζί με τον γιο της Γιώργο, συνεχίζουν να εργάζονται στον τομέα των ταξιδιών, οργανωμένων και μη και στην επιχείρηση εκπροσώπησης, πλοίων και αεροπλάνων.
Οι αδελφοί Χατζαντώνη διατηρούσαν το πρακτορείο τους, κάτω από την Δημαρχία, επί της Ακτής Κουντουριώτη, με πλούσιο πελατολόγιο και διαρκή δραστηριότητα. Το έργο τους, συνεχίζει επάξια ο υιός Ηλίας Χατζαντώνης, που καθημερινά μεταξύ άλλων, εκδίδει εισιτήρια και κλείνει Αεροπορικές και Ακτοπλοϊκές θέσεις.
Το ναυτιλιακό πρακτορείο, του αείμνηστου Μάνου Τυρινόπουλου, απέναντι από το λιμάνι, όπου είχα την τιμή να εξασκήσω τα Αγγλικά μου, σαν βοηθός του, θα μου μείνει αξέχαστο, για τον τελευταία τεχνολογίας πρωτοποριακό, τότε εξοπλισμό του, όπως για παράδειγμα τη λειτουργία fax και για την άριστη λειτουργικότητα του. Ο υιός του αξέχαστου Μάνου Τυρινόπουλου και της καθηγήτριας μου κ. Ευφροσύνης Φουρτούνη, ο κ. Σπύρος, συνεχίζει επάξια και με μεγάλη προσήλωση και επιτυχία, το έργο του πατέρα του, σε νέο ανανεωμένο πρακτορείο.
Θα αναφερθώ επίσης στο αφιέρωμα μου, στους πρωτοπόρους, παλιούς τουριστικούς πράκτορες, που έστρωσαν το δρόμο για τον τουρισμό στην Κω, και στον παλαίμαχο κ. Ευάγγελο Μουζουράκη.
Ήταν ο παλαιότερος πράκτορας, ο οποίος αφού πέρασε, από όλες τις ναυτιλιακές δραστηριότητες και την εκπροσώπηση για πολλά χρόνια, πλοίων και αεροπλάνων, σε εισιτήρια και θέσεις, συνέχισε και με τις κρατήσεις των ξενοδοχείων. Δημιούργησε το πρακτορείο ‘Πύθων,’ που με αυτό όχι μόνο καλωσόριζε τον εσωτερικό τουρισμό και τους Αθηναίους τουρίστες, αλλά έκλεινε και δουλειές, με ξένα τουριστικά πρακτορεία. Παράλληλα, οργάνωνε και εκδρομές, με συλλόγους, σωματεία και ομάδες ατόμων, που αγαπούσαν τα οργανωμένα ή μεμονωμένα ταξίδια. Σε ένα από αυτά, είχαμε την χαρά, να μας συνοδεύσει, ο αείμνηστος Ευάγγελος Μουζουράκης, στην Ισπανία και στην Ανδόρα. Η άψογη οργάνωση και η σωστή περιήγηση, στην χώρα της Ιβηρικής χερσονήσου, θα μας μείνει αξέχαστη. Σήμερα το πρακτορείο του, το διαχειρίζεται επάξια, στην περιοχή Λαγκάδα της Κω, ο εργατικός και ακούραστος νέος πράκτορας
κ. Παναγιώτης Τζαμάλης.
Δυο άλλοι παλιοί και πολύ δραστήριοι στον τομέα τους, ναυτιλιακοί πράκτορες, ήταν οι αξέχαστοι, ο Χατζηνικολάου, στην οδό Ιπποκράτους και ο Παπανικολάου, στο λιμάνι. Εκεί δίπλα, όπου βρισκόταν τα πλούσια χονδρεμπόρια, του Σίκαλη και του Πραξιτέλη Μουζάκη.
Και αυτοί, με την εργατικότητά τους, προσέφεραν τα μέγιστα στον τομέα του ταξιδιού, των θαλασσίων συγκοινωνιών και γενικά του τουρισμού.
Άλλος ένας να ακόμη παλαιός ατζέντης και Ναυτιλιακός Πράκτορας, με σπουδαία δράση στο λιμάνι της Κω, ήταν και ο Πρόεδρος των Παλαιών Πολεμιστών και παλιός πολεμιστής, ο Δημήτριος Τριπολίτης.
Στο παιχνίδι της πρακτόρευσης, μπήκαν αργότερα για να εκπροσωπήσουν έκτος από πλοία και αεροπλάνα και τον οργανωμένο εσωτερικό και κυρίως εξωτερικό τουρισμό, οι νεότεροι ναυτιλιακοί πράκτορες και οι καινούργιοι τουριστικοί ατζέντηδες. Έτσι ξαφνικά, η Κως γέμισε με πολλά πρακτορεία, τα οποία συνήθως μεταξύ άλλων, κλείνουν ενοικιαζόμενα δωμάτια και κάνουν κρατήσεις, σε μικρά και μεγάλα ξενοδοχεία. Επίσης διοργανώνουν διάφορες εκδρομές, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Παράλληλα συνεργάζονται, με τα μεγάλα ξένα πρακτορεία, για οργανωμένα ομαδικά ταξίδια, με τις απευθείας αεροπορικές πτήσεις, ‘Tσάρτερ,’ ή εξυπηρετούν ακόμη και τα κρουαζιερόπλοια.
Αργότερα τις δεκαετίες του 80 -90, σταδιακά άνθισε ο οργανωμένος τουρισμός, σε συνεργασία με τους ξένους τουριστικούς πράκτορες. Για αυτό η Κως, υπερδιπλασίασε τις κλίνες της, σε ξενοδοχειακά καταλύματα. Αλλά και η εμφάνιση των ενοικιαζομένων, μικρών διαμερισμάτων, που τα έλεγαν γκαρσονιέρες ή στούντιο, ήταν δυναμική. Σήμερα υπάρχει και δραστηριοποιείται στο νησί μας, και ο Σύλλογος Ενοικιαζομένων διαμερισμάτων, παράλληλα με την Ένωση των Ξενοδόχων της Κω.
Τα πρώτα χρόνια του εσωτερικού τουρισμού, με τους Αθηναίους τουρίστες, να κατακλύζουν το νησί μας, η Κως έμοιαζε με ανοικτό ολάνθιστο κήπο. Ούτε εμπόδια στα στενά πεζοδρόμια, ούτε μονοδρόμηση του λιμανιού, ούτε καταστροφική παρέμβαση, στην λειτουργική Ιταλική ρυμοτομία και στις ευρύχωρες Πλατείες, αλλά ούτε και στένεμα των δρόμων με διάφορα εμπόδια, να προκαλούν δυσκολία και ασφυξία, στην κυκλοφορία.
Οι Αρχαιολογικοί χώροι, ήταν πεντακάθαροι και περνούσες άφοβα από τα ερείπια της παλιάς πόλης, κόβοντας δρόμο, από την οδό Ιπποκράτους, την παλιά Χαντάκα, ως το λιμάνι. Τότε τα πάρκα, ήταν καταπράσινα, καθαρά και γεμάτα με κόκκινους ιβίσκους, ευωδιαστές αγγελικές και γιασεμιά.
Εκείνη την χρυσή εποχή, κυκλοφορούσαν άπειρα ποδήλατα, στο φημισμένο νησί των ποδηλάτων και του Ιπποκράτη. Όλα κυκλοφορούσαν αρμονικά, χωρίς ποδηλατοδρόμους, αλλά με μια πρωτοφανή άνεση, στους ευρύχωρους δρόμους, της νησιωτικής πόλης μας. Βέβαια συνέβαλλε και το γεγονός, πως η μικρή πόλη της Κω, δεν είχε αυτή την πλημμύρα των αυτοκίνητων. Τότε στην όμορφη Κω, γυρίσθηκαν και πολλές Ελληνικές, κυρίως ασπρόμαυρες κινηματογραφικές ταινίες, με πολλούς αξέχαστους, καταξιωμένους ταλαντούχους ηθοποιούς.
Επίσης τα καταστήματα της Κω, στο κέντρο της πόλης, δούλευαν ασταμάτητα με τους εμπόρους, να επικεντρώνονται στα αδασμολόγητα προϊόντα, σύμφωνα με το τότε αδασμολόγητο, μεταπολεμικό καθεστώς των Δωδεκανήσων. Οι Αθηναίοι κυρίως τουρίστες, ήταν οι πιο πολλοί δημόσιοι ή ιδιωτικοί υπάλληλοι, αλλά και πλούσιοι ευκατάστατοι επιχειρηματίες. Οι περιηγητές αυτοί, αγόραζαν συνήθως ομπρέλες, από τον Κιοσόγλου, ουίσκι από τον Κουρούνη και υφάσματα από τον Μπακάλογλου, τον Καραντώνη και τον Κουνούπη. Επίσης μαντήλια και κάλτσες, από τον Καματερό, πορσελάνες και ολόκληρα σερβίτσια φαγητού, από τον Κουτούζη, τον Μουζουράκη και τον Γερακιό, καθώς και κρύσταλλα από τον Αθανασίου και τον Σοφό.
Έτσι συνέβαλαν στην άνθιση του εμπορίου και στην πρόοδο της ντόπιας οικονομίας, του νησιού μας. Όσο για τα παραδοσιακά καφενεία, αυτά ήταν μοναδικά, όπως του Μιχάλη Τσιβρινή, με τα ξακουστά στρογγυλά μπακλαβαδάκια του. Επίσης του Ιμπραήμ Φαναρτζή, με το μοναδικό παγωτό καϊμάκι και το ντοματάκι γλυκό κουταλιού. Αλλά και ταβέρνες σαν την θρυλική του Τουρκομανώλη, του Κεφάλα και τα πρώτα σουβλατζίδικα, στο λιμάνι, όπως του Μαχαιρά και του Μωρέ, που ήταν πάντα γεμάτα, από ντόπιους και άλλους περιηγητές.
Οφείλουμε ευγνωμοσύνη, σε όλους τους τελευταίους πράκτορες, που έφεραν τον Διεθνή οργανωμένο και μη, τουρισμό και συνεχίζουν να τον υποστηρίζουν. Όμως οφείλουμε ακόμη περισσότερη ευγνωμοσύνη, στους πρώτους ναυτιλιακούς και τουριστικούς πράκτορες της Κω, οι οποίοι έβαλαν τα θεμέλια, για την σημερινή τουριστική ανάπτυξη του νησιού μας.
Όλοι συμφωνούμε, ότι ο τουρισμός, είναι η ναυαρχίδα της οικονομίας μας. Διότι μαζί με την φιλοξενία, τον καλό καιρό, τον λαμπερό ήλιο, την ήρεμη θάλασσα και την φιλική μας διάθεση, μπορούμε σαν νησί και σαν κάτοικοι του, στον τομέα αυτό, να συνεργαστούμε όλοι και να μεγαλουργήσουμε.
Φυσικά δεν θα πρέπει να παραλείψουμε, ένα σπουδαίο ατζέντη, ναυτιλιακό και τουριστικό πράκτορα, τον αξέχαστο Γιάννη Χατζησάβα. Από τους πρώτους επιτυχημένους ατζέντηδες, της δεκαετίας του 70. Οργάνωσε το πρακτορείο του, στο λιμάνι της Κω, ερχόμενος μαζί με τον αδελφό του, από τη Ρόδο. Εκτός από εισιτήρια, ναύλο, ναυτιλιακές και αεροπορικές ταξιδιωτικές εργασίες, διακινούσε και πλήθος οργανωμένων τουριστικών γκρουπ, ιδιαίτερα από την Σκανδιναβία.
Υπήρξε επί σειρά ετών, ιδιοκτήτης Ξενοδοχειακών μονάδων και πρόεδρος των Ξενοδόχων. Επίσης διετέλεσε, για πολλά χρόνια και επιτυχημένος πρόεδρος της Ένωσης Τουριστικών Πρακτόρων, του νησιού μας.
Όμως ο τουρισμός έφερε αρκετά και προβλήματα, παράλληλα με την προσπάθεια να βελτιώσουμε το νησί μας. Μας έκανε να προβληματιστούμε έτσι, ώστε να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα, ως προς την λειτουργία και την εμφάνιση της πόλης και να διατηρήσουμε ό, τι καλύτερο έχουμε επιτύχει ως τώρα. Η πόλη απέκτησε άλλες υποδομές, με νέους δρόμους, καινούργια κτήρια και πολλά ξενοδοχειακά καταλύματα.
Κοινή διαπίστωση όλων είναι, πως η κυκλοφορία στην πόλη είναι πολύ δύσκολη, με την πληθώρα αυτοκινήτων, μηχανών, αλλά και την κίνηση με τα τραινάκια, που δεν διαθέτουν ειδική λωρίδα, παρεμποδίζοντας την κυκλοφορία. Με την αυξημένη κίνηση, από τουριστικά λεωφορεία, ταξί, Ι.Χ. ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα και μηχανάκια, να προκαλούν ασφυξία, στην οδική κυκλοφορία της πόλης. Με τους ποδηλατοδρόμους, που αν και σε μερικά σημεία προβληματίζουν πεζούς και ποδηλάτες, παρόλα αυτά συμβάλλουν στην άνετη διακίνηση των ποδηλάτων.
Όλα αυτά και πολλά άλλα, είναι ευκαιρία να τα αξιολογήσουν οι αρμόδιοι που ανέλαβαν να ασχοληθούν με το νησί και να πράξουν ό, τι είναι δυνατόν, κυρίως στον τομέα της καλής εμφάνισης και της σωστής καθαριότητας, ανάλογα και με τις οικονομικές δυνατότητες του τόπου μας. Τόσο ώστε η λεύκη βιομηχανία του τουρισμού, η ναυαρχίδα της οικονομίας, να ωφελήσει όχι μόνο τους ντόπιους, αλλά και τους Έλληνες και ξένους επισκέπτες και περιηγητές.
Υ.Γ. Ελπίζω να περιέλαβα με πολύ σεβασμό, όλους τους παλιούς πρωτοπόρους, ναυτιλιακούς πράκτορες, τους ατζέντηδες, της Κω. Αν κάποιους παρέλειψα, παρακαλώ να μου τους υπενθυμίσετε. Σας ευχαριστώ.
Ξανθίππη Αγρέλλη, 24/6/2024
