Ημέρα μνήμης του ολοκαυτώματος των Εβραίων της Κω και η Αστική Εταιρεία Ιπποκράτης, σε συνεργασία με τον Δήμο, την τίμησε με διάφορες εκδηλώσεις. Το πρωί έγινε μνημόσυνο στο Εβραϊκό νεκροταφείο, με τον αρμόδιο Ιουδαίο Ραβίνο και μετά τοποθετήθηκε αναμνηστική πλάκα, στον τοίχο του Επαρχείου εκεί όπου συγκέντρωσαν τους αθώους αμάχους Εβραίους, πριν τους στείλουν στα φρικτά κρεματόρια οι σκληροτράχηλοι Γερμανοί Ναζί.
Ακολούθησε στην Εβραϊκή συναγωγή Καάλ Σαλώμ, στη Χάβρα, ομιλία με κεντρικό ομιλητή τον δρ κ. Δημήτρη Γερούκαλη ψυχίατρο, υπεύθυνο της Αστική Εταιρίας Ιπποκράτης, που αναφέρθηκε λεπτομερώς στα τραγικά γεγονότα του ολοκαυτώματος. Τόνισε δε ότι θα πρέπει να δημιουργηθεί Ειδικό Σχολείο, ώστε να διδαχτούμε και να παραδειγματιστούμε όλοι, από το φοβερό αυτό έγκλημα πολέμου, κατά της ανθρωπότητας.
Τόσο, ώστε αυτό να μην επαναληφθεί ποτέ.
Ωστόσο οι παλιοί που το έζησαν θυμούνται και διηγούνται εκείνη την ζοφερή μέρα συγκέντρωσης των Εβραίων της Κω.
Εκείνο το σκοτεινό βράδυ και το φεγγάρι είχε κρυφτεί, από τον φόβο του, πίσω από τα πυκνά σύννεφα.
Ο νεαρός τότε ψαράς ο Νικολιός, φώναξε τα φιλαράκια του, τον Μωσέ και την Ραχήλ και τους είπε, πως θα γίνει εκείνη την νύχτα μεγάλο κακό. Η σκληροτράχηλη, Γερμανική Ναζιστική κατοχή, είχε δώσει διαταγή, να μαζέψουν όλους τους Εβραίους του νησιού μας και να τους στείλουν στους φούρνους, των βασανιστηρίων. Εξήντα ημέρες, πριν τη λήξη του πολέμου.
Ο ψαράς τους πρότεινε, να τους κρύψει στην ψαρόβαρκα και από εκεί να τους βγάλει, στα απέναντι Τουρκικά παράλια.
Η Ραχήλ, δεν τον πίστεψε και επέστρεψε στο διώροφο σπίτι της, που βρισκόταν απέναντι από τον αιωνόβιο Πλάτανο του Ιπποκράτη. Ο Μωσέ έφηβος τότε, φοβήθηκε και κρύφτηκε στο αμπάρι της ψαρόβαρκας, μέχρι που βρέθηκε στην απέναντι ακτή, στην Αλικαρνασσό, το σημερινό Μπόντρουμ ή Πετρούμι.
Τότε οι Δωδεκανήσιοι Ιερολοχίτες, αγωνίζονταν σθεναρά ενάντια στους Ιταλούς κατακτητές, αλλά και οι γενναίοι κάτοικοι της Κω, αντιστέκονταν στην βαριά Γερμανική μπότα. Πολλοί από αυτούς το πλήρωσαν με την ζωή τους, αφού οι εχθροί τους κρέμασαν στη μεγάλη Πλατεία, της Χώρας στο Μανδράκι, του νησιού μας. Όπως ο Ηλίας Καπίρης, ο Θεόφιλος Κώστογλου, η Ανεζούλα Πατάκου και πολλοί άλλοι αγωνιστές της ελευθερίας.
Δυστυχώς οι Γερμανοί Στρατιωτικοί, συγκέντρωσαν στις 23 Ιουλίου του 1944, όλους τους Εβραίους, στο υπόγειο του κτηρίου του σημερινού Επαρχείου και τους υποσχέθηκαν, τάχα πως θα τους φυγαδέψουν προς την Παλαιστίνη. Οι δεκάδες Εβραίοι της Κω ανυποψίαστοι, μαζεύτηκαν όλοι, χωρίς να πάρουν τίποτα απολύτως και περίμεναν τις οδηγίες, για την διάσωσή τους. Αλίμονο όμως, το καράβι που τους έβαλαν αντί να πάρει την κατεύθυνση Ανατολικά προς την Τουρκία, έφυγε για την Θεσσαλονίκη. Από εκεί οι άμαχοι Εβραίοι και οικογένειες με τα αθώα παιδιά, μπήκαν στα τρένα μαζί με τους άλλους χιλιάδες ομοεθνείς τους, από την Θεσσαλονίκη και τράβηξαν για τα Στρατόπεδα συγκέντρωσης της φρίκης. Μετά από ένα μακροχρόνιο και οδυνηρό ταξίδι 19 ημερών, κατέληξαν στα κρεματόρια, στους θαλάμους βασανιστηρίων και στους φούρνους των ανελέητων Γερμανών Ναζί. Τα απάνθρωπα τάγματα θανάτου, των αδίστακτων Γερμανών Ναζί, γέμιζαν με χιλιάδες αθώες ψυχές τους μαζικούς τάφους.
Μαζί με τους Εβραίους, κάηκαν στα κρεματόρια του Άουσβιτς του Μπερκενάου και του Νταχάου, χιλιάδες άτυχοι Έλληνες αγωνιστές και διαφωνούντες, αλλά και αρκετοί άμαχοι, όπως αθίγγανοι, ομοφυλόφιλοι, καθώς και κάθε είδους ανάπηροι.
Στο μεταξύ, ο Μωσέ έφτασε ασφαλής στην πατρίδα του, στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ και έμαθε μετά από 60 ημέρες, πως ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος είχε λήξει.
Επέστρεψε και διεκδίκησε την μεγάλη οικογενειακή του περιουσία, των Μενασσέ, από την οποία κατάφερε να πάρει έστω και μερική.
Στους λόγους που εκφωνούνται κατά καιρούς, αναφέρονται σε λεπτομερείς περιγραφές των τραγικών γεγονότων, καθώς και στα ονόματα των άτυχων θυμάτων της Κω, του Εβραϊκού ολοκαυτώματος που αριθμεί επτάμιση εκατομμύρια αθώες ψυχές. Οι παλιοί θυμούνται τους δύστυχους Ιουδαίους στο λιμάνι, να φωνάζουν ‘σαλόμ -σαλόμ’ και ‘ατιό- ατιό,’ δηλαδή αντίο-αντίο, και πεινάμε, θέλουμε ψωμί και νερό.
Τα περίφημα πλούσια εμπορικά μαγαζιά του Γουσουφίκου και του Τσελεμπίκου, απέναντι από την Δημοτική Αγορά, λεηλατηθήκαν. Πολλοί από τους παλιούς, όταν ήθελαν να αναφερθούν πόσο πλούσιο είναι ένα κατάστημα, έλεγαν χαρακτηριστικά. ‘Αυτό εκεί το μαγαζί έχει απ’ όλα, είναι φορτωμένο σαν του Γιουσουφίκου και του Τσελεμπίκου.’
Η ίδια τραγική ιστορία με τα ίδια δραματικά γεγονότα, συνέβη και στην Εβραϊκή γειτονιά της γειτονικής νήσου Ρόδου, με αθώα θύματα, δεκάδες Εβραίους. Το ολοκαύτωμα των Εβραίων και η άδικη εξόντωση των αθώων αμάχων, με τόση απάνθρωπη αγριότητα, αναμφίβολα αποτελεί το μεγαλύτερο έγκλημα της ανθρωπότητας από Γερμανούς, Χριστιανούς Προτεστάντες ή Καθολικους. Αυτοί κατά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, βασάνισαν, εκτέλεσαν, έκαψαν και κρέμασαν, πολλούς αθώους Έλληνες, με μαρτυρικό τρόπο, μέχρι την απελευθέρωση της Ελλάδας το 1945.
Κως 21/7/2025
Ξανθίππη Αγρέλλη -
