Δυτικά από τις Χαηχούτες, στις κάτω πλαγιές της Οροσειράς του Δίκαιου συναντάται ο Ασώματος σε υψόμετρο γύρω στα 295-300μ. από την επιφάνεια της θάλασσας.
Στα μέσα του 20ου αιώνα λέγεται ότι είχε πληθυσμό 1200 κατοίκους, ήταν η μεγαλύτερη συνοικία του Ασφενδιού.
Ο Ασώματος του Ασφενδιού κείται σε σχετικά πρόσφατα πέτρινα θραύσματα που έχουν συσσωρευτεί από τους γειτονικούς γκρεμούς.
Ο Ασώματος όπως και οι άλλες ορεινές συνοικίες του Ασφενδιού πρέπει να έπαθε ζημιές από τον σεισμό του 139μ.Χ, τότε κάτοικοι του μετανάστευσαν προς το Ζηπάρι.
Μετά τον σεισμό και το τσουνάμι του 554 μ.Χ επιστρέφουν στα ορεινά έως τον σεισμό του 1493 μ.Χ.
Ο οικισμός υπήρχε πριν από την επανάσταση του 1821.Μεγάλωσε μετά από τον μετοικισμό των Παλαιοπυλιωτών,αναπτύχθηκε ταχύτατα και σε λίγο καιρό έγινε το κέντρο του Ασφενδιού.
Είναι ο πρώτος από τους οικισμούς των χωριών της Κω που απέκτησε σχολείο το 1840.Το δημοτικό σχολείο λειτούργησε στα κελιά του ναού.
Στο κέντρο του οικισμού είναι ο Ναός των Αγίων Ασωμάτων, ο παλαιότερος με σταυροθόλια της Κω, από τον οποίο πήρε το όνομα του η συνοικία.
Ο ναός ίσως υπάρχει από το 1789 και ο προναός του από το 1840 σύμφωνα με τον Εμμανουήλ Καρπάθιο.
Δυτικά του Ναού υπάρχει διώροφο κτίριο όπου στεγαζόταν το σχολείο του χωριού από πριν το 1844 μέχρι το 1954.
Tο κωδωνοστάσιο της εκκλησίας κατασκευάστηκε γύρω στο 1925 σύμφωνα με τον Μ.Κιαπόκα.
Στον Ασώματο την επόμενη μέρα από το Πάσχα, την Δευτέρα λάμβανε μέρος ένα ξεχωριστό και παλιό έθιμο.
Η γιορτή της «Αφαλλίας» με γλέντι, χορό και ποτό που κρατούσε μέχρι το πρωί.
Το έθιμο προερχόταν από τα διονυσιακά «Φαλλεία» των Κώων, σύμφωνα με τον Τάσο Καραναστάση.
Το έθιμο του Ασωμάτου ήταν αρχαίο, πιθανότατα σχετίζεται με τον ερχομό της άνοιξης στην ορεινή Κω.
Οι ρίζες του εθίμου πηγάζουν από τα Διονύσια, τα Αφροδίσια και τα Θεσμοφόρια των αρχαίων Κώων.Οι Κώοι τιμούσαν με τελετές τον Διόνυσο.
Αλλωστε είναι γνωστές οι πομπές παιδιών και ο κυκλικός χορός με θεατρικές παραστάσεις σε επιγραφές που δημοσιεύθηκαν στο βιβλίο των Paton-Hicks.Ο φαλλός στην Αρχαία Ελλάδα ήταν ένα σύμβολο καλής τύχης και γονιμότητας, προστάτευε τους ανθρώπους και απομάκρυνε το κακό.
Δίπλα στον ναό του Ασωμάτου το 1906 φτιάχτηκε το πιο γνωστό καφενείο της περιοχής.
Το Καζίνο ήταν ένας χώρος συνάντησης για δουλειά, ψυχαγωγία και χαλάρωση.Εδώ έπαιζαν χαρτιά οι κάτοικοι της περιοχής έπιναν καφέ, κρασί, ούζο και απολάμβαναν προϊόντα της ασφενδιανής γης.
Ο οικισμός του Ασωμάτου είχε μεγάλη ακίνητη περιουσία από αφιερώσεις, δανεισμούς, πλειστηριασμούς και ενίσχυε οικονομικά τα 3 σχολεία του χωριού, πολλές φορές και τα σχολεία όλου του νησιού.
Νότια του οικισμού υπάρχουν 2 πηγές, του Μεταλλείου και του Καπηλιανού.
Ανατολικά υπάρχει η βρύση Μπασιά.
Το νερό της Πηγής του Καπηλιανού κάποτε ξεδίψαγε το Ασφενδιού. Είναι μικρότερη πηγή από εκείνη της Κεφαλόβρυσης που δίνει ζωή στην Ζιά αλλά και από την φλέβα του Άη Θεολόου που τροφοδοτεί το Λαγούδι.
Ωστόσο,για τους Ασφενδιανούς είχε το καλύτερο νερό. Ήταν εξαιρετικό σε ποιότητα και είχε μεγάλη παροχικότητα.
Όμως, τα τελευταία χρόνια από την πηγή ρέει λιγοστό νερό.
Το Μεταλλείο βρίσκεται ΝΑ της ενορίας Ασωμάτων σε υψόμετρο 379-390 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας και όχι 703 μ.,κοντά στην κορυφή του Δίκαιου όπως έχει καταγραφεί σε δημόσια αρχεία.
Εκεί επιδίωξαν να εκμεταλλευτούν μία μεταλλοφόρο φλέβα από αργυρομόλυβδο [γαληνίτη], χαλκοπυρίτη και μαγνητικά σιδηρούχα.
Από αυτό το μετάλλευμα ίσως οι αρχαίοι Κώοι έκοψαν τα πρώτα τους νομίσματα. Χρησιμοποίησαν πρωτοπόρες, καινοτόμες τεχνικές πιθανότατα από τις πρώτες στον αρχαίο κόσμο. Ίσως με την καμίνευση γαληνίτη να παρήγαγαν ασήμι[αργυρούχο μόλυβδο].
Το μεταλλείο λειτούργησε το 1932 από έναν Αμερικάνο μεταλλειολόγο ο οποίος άνοιξε 3 γαλέρες, με μήκος 50-100 μ. η καθεμία.
Πρόλαβε να εξορύξει 300 τόνους μεταλλεύματος πριν το «απαλλοτριώσουν» οι Ιταλοί στα πλαίσια του προγράμματος αξιοποίησης και εκμετάλλευσης της δημόσιας γης.
Το 1935, το Μεταλλείο ήταν σε πλήρη λειτουργία και η εξόρυξη του μεταλλεύματος γινόταν επιφανειακά.
Οι μεταλλωρύχοι χρησιμοποιούσαν ξύλινες σκαλωσιές από όπου τρυπούσαν το πέτρωμα με λοστούς και βαρειοπούλες. Το βαρύ φορτίο μεταφερόταν με βαγονέτα σε σιδηροτροχιά καθώς η αντίσταση κατά την κύλιση μεταλλικού τροχού πάνω της είναι η μικρότερη από όλες τις άλλες περιπτώσεις.
Στην τοποθεσία υπήρχαν 2 λιθόκτιστοι οικίσκοι με στέγη από λαμαρίνα.
Το 1935, περίπου 400 τόνοι μεταλλεύματος προωθήθηκαν στο Κάλιαρι [Σαρδηνία] σε ένα νησί με μακρά μεταλλευτική ιστορία, πλούσια κοιτάσματα μολύβδου και αργύρου και τρία αρχαία μεταλλεία αργύρου.Το γιατί παραμένει άγνωστο.
Σύμφωνα με τους Ασφενδιανούς οι Ιταλοί έβγαζαν ένα μέταλλο που περιείχε ασήμι. Από τον ίδιο χώρο οι ντόπιοι έβγαζαν και σαπουνόχωμα.
Μετά το 1960 το ορυχείο δούλεψε από τον Κ.Παπαμάνταλο και τον Ν.Μπούργα ο οποίος αργότερα έφυγε, πήγε στην Κέφαλο όπου έθεσε σε λειτουργία την εγκατάσταση εξόρυξης περλίτη.
Από τότε το Μεταλλείο οριστικά εγκαταλείφθηκε αν και περιστασιακά για πολλά χρόνια οι ντόπιοι έπαιρναν πατελιά [μπεντονίτη] για να μονώνουν τα δώματα των σπιτιών τους.
O Ασώματος σήμερα περιβάλλεται από δασώδη έκταση λόγω της δενδροφύτευσης της δεκαετίας του ΄60.
Ομως, ο Α.Desio αναφέρει ότι ακόμη και τη στιγμή της επίσκεψης του Neumayr [1874] η οροσειρά του Δίκαιου ήταν καλυμμένη με δάση από τα οποία το 1924 δεν υπήρχε σχεδόν κανένα ίχνος.
Πιθανότατα στην αρχαιότητα τα δάση στην κορυφογραμμή του βουνού ήταν πιο εκτεταμένα και στη συνέχεια προοδευτικά αποψιλώθηκαν.
Σήμερα ο Ασώματος είναι η μικρότερη ενορία του νησιού.
Γεωδίφης[ geogeodifhs.blogspot]
