Στις 16/6/2019 έγινα αποδέκτης του βιβλίου του κ.Μιλτιάδη Λογοθέτη,που τιτλοφορούνταν:Ο κοινοβουλευτικός βίος των Δωδεκανησίων την μεταπολιτευτική περίοδο(1974-2015).Ο ιδιαίτερα αγαπητός μουσυγγραφέας, συνόδεψετότε την αποστολή του βιβλίου εκείνου με μια προσωπική σημείωση για μένα, όπως συνηθίζει, όπουχαρακτήριζε το έργο του: «Μια από τις τελευταίες εκκρεμότητες». Δεν μπορώ να αποκρύψω ότι η επισήμανση του εκείνη με συγκλόνισε. Ήταν άραγε προάγγελος, ότι ένας τόσο παραγωγικός και καταξιωμένος Δωδεκανήσιος συγγραφέας, θα κατέθετε οριστικά την γραφίδα του? Ευτυχώς το νεότερο έργο του Μιλτιάδη Λογοθέτη, που τιτλοφορείται ΡΟΔΟΣ και που με χαρά κρατάμε στα χέρια μας, αποδεικνύει ότι ο συγγραφέας, πάντα θαλερός, έχει πάρα πολλά ακόμη να προσφέρει. Δεν πρόκειται λοιπόν για ακόμη συγγραφική «εκκρεμότητα», αλλά για μια πρόγευση, του τι θα επακολουθήσει! Στο νέο του βιβλίο ο κ. Λογοθέτης συστηματοποιεί, κωδικοποιεί και προσφέρει στον αναγνώστη τις συσσωρευμένες γνώσεις του (ιδίως σε επίπεδο προσώπων, γεγονός που με τις λεπτομέρειες που συνοδεύουν αυτούς στους οποίους αναφέρεται,εντυπωσιάζει) και τα αποτελέσματα της μέχρι τώρα έρευνας Τρίτων, σε ιστορικά, αλλά κυρίως σε κοινωνικά, οικονομικά και πολιτισμικά Δρόμενα της Δωδεκανήσου, οριοθετώντας την εργασία του χρονικά ανάμεσα στην ύστερη Τουρκοκρατία(εποχή των μεταρρυθμίσεων του Γιούλ χανέ) και το Παρόν.Η ύλη είναι διαρθρωμένη 6 ενότητες, σε κάθε μια από τις οποίες ξεκινά με μια ιστορική αναδρομή στην Τουρκοκρατία, την Ιταλοκρατία, Γερμανοκρατία, Αγγλοκρατία για να καταλήξει στα χρόνια του ελεύθερου βίου μας.Οι βιβλιογραφικοί πίνακες του, στο τέλος κάθε ενότητας εγγυώνται την εκ μέρους του εξάντληση κάθε δυνατής πηγής, προκαλούν τον αναγνώστη για ιδία έρευνα και επιβεβαιώνουν την επιμέλεια του συγγραφέα. Για όποιον δεν έχει πρόσβαση στη ειδική βιβλιογραφία ή θέλει μια έγκυρη περιεκτική πληροφόρηση,κυρίως για τα οικονομικο-κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα, το έργο του κ.Λογοθέτη αποτελεί μια καλοδεχούμενη πρόταση, που χάρις στις παρατιθέμενες αναφορές σε άλλους συγγραφείς,προσφέρει τον μίτο της Αριάδνης για εγγύτερη μελέτη.Πρόκειται, με άλλη διατύπωση, για μια «πανοραμική δωδεκανησιακή γενική πολιτική-οικονομική Ιστορία»,ορώμενη από το «μπαλκόνι της Ρόδου»,και καταγεγραμμένη από ένα έμπειρο και καταξιωμένο συγγραφέα ,που τον χαρακτηρίζει οικονομολογική σκέψη, εμπειρία ,γνώσεις και μεθοδολογία.Από τα περιεχόμενα του νέου βιβλίου, ξεχωρίζω τις αναφορές του στις σελ.97επ.,που τιτλοφορεί:Οικονομικές εξελίξεις διαχρονικά.Πρόκειται,με άλλα λόγια,για την καταγραφή της οικονομικής ιστορίας της Ρόδου και κατά συνεκδοχή της Δωδεκανήσου.Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει όμως και για την Ιστορία της εφαρμοσθείσας οικονομικής Πολιτικής,από την εποχή που η οθωμανική αυτοκρατορία, αντιλήφθηκε ότι ο εκσυγχρονισμός αποτελούσε μονόδρομο, μέχρι της ημέρες μας.
Ιδιαίτεραενδιαφέρουσες είναι οι ,ανά τομέα(Δημογραφικα,Διοικηση,Οικονομία,Παιδεία-Υγεία,Επιστήμες-Γραμματα,Πολιτισμός),αναλύσεις που καλύπτουν τα τελευταία 70 χρόνια, με την έννοια ότι η περίοδος της ύστερης (αλλά και της απώτερης) Τουρκοκρατίας και κυρίως της Ιταλοκρατίας έχουν επαρκώς ερευνηθεί,ερμηνευτεί και καταστεί στα βασικά σημεία τους κοινό κτήμα,κάτι που δεν συμβαίνει με τα χρόνια μετά την Ενσωμάτωση.Δίδεται έτσι η ευκαιρία για μια σύγκριση, ανάμεσα στην ασκηθείσα λ.χ οικονομική Πολιτική(ιδίως της Ιταλοκρατίας) με αυτή του διάδοχου ελληνικού κράτους.Η Ιστορία δεν αποτελείται μόνο από τον (αντικειμενικό) σκληρό πυρήνα των λαβόντων χώρα γεγονότων, αλλά και από την (υποκειμενική) συνεχόμενη ερμηνεία τους. «Τα γεγονότα είναι ιερά, η γνώμη είναι ελεύθερη»(Βλ.Carr,Τι είναι Ιστορία. Αθήνα 2015,23).Ο συγγραφέας μας ανήκει στη γενιά ,που έζησε τα γεγονότα που εξιστορεί, ιδίως αυτά από την Ενσωμάτωση μέχρι σήμερα(1947-2019) . Ωστόσο, είναι φανερό ότι μεθοδολογικά το έργο του κ.Λογοθέτη δυσχεραίνεται κάπως από την έλλειψη της απαραίτητης χρονικής απόστασης από εξιστορούμενα γεγονότα. Ο σεβασμός της αξιωματικής Προστακτικής της Ιστορίας σχετικά με τον χρόνο που θα πρέπει να μεσολαβεί ανάμεσα στα γεγονότα και στην ιστορική καταγραφή και αποτίμησή τους, θα απαιτούσε η μελέτη αυτή(και για λόγους μεθοδολογικής ασφάλειας του Ιστορικού, στη προσπάθεια του να εντοπίσει, να συλλέξει και να αξιολογήσει τα γεγονότα) να μην φθάνει μέχρι τις ημέρες.Είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποστασιοποιηθεί κανείς από τα γεγονότα που έχει ζήσει ο ίδιος ως δρών υποκείμενο, ιδίως μάλιστα όταν αυτά χαρακτηρίζονται από πολιτική ή κοινωνική ένταση και οι πηγές δεν είναι σε όλη τους την έκταση διαθέσιμες ακόμη.Ένα τέτοιο παράδειγμα προσφέρει η κατάρρευση δύο σημαντικών οικονομικών παραγόντων της μεταπολιτευτικής Δωδεκανήσου,της Δ.Α.Ν.Ε και της Συνεταιριστικής Τράπεζας Δωδεκανήσου. Ευλόγως ο κ.Λογοθέτης αρκείται στις σελ.151,197επ.σε γενικής φύσεως αναφορές, μια που το: «Πως ακριβώς έγιναν τα πράγματα?»(όπως θα ρώταγε ο Γερμανός Ιστορικός του 19ου αιώνα, LeoboldvonRanke),ίσως δεν μπορεί να απαντηθεί ακόμη σήμερα.Από την άλλη πλευρά, όμως θα υπάρξει η αίσθηση ότι η ιστορική αποτύπωση θα ήταν ελλειμματική αν απουσίαζε η σύγχρονη περίοδος και ιδιαίτερα αυτή που ορίζεται από την αρχή της Μεταπολίτευσης στην Ελλάδα το 1974 και καταλήγει στο αδυσώπητο Παρόν που βιώνουμε .Ιδιαίτερη τόλμη και αντικειμενικότητα δείχνει ο κ.Λογοθέτης, όταν αναφέρεται στη περίοδο της δικτατορίας, όπου δεν αποσιωπά την κατασκευή του νέου αεροδρομίου ΔΙΑΓΟΡΑΣ ,το ρυθμιστικό σχέδιο της πόλης Ρόδου και τις κρατικές επιχορηγήσεις και δάνεια στη περιοχή Φαληράκι, Καλλιθέα και Ιξιά(σελ.63).Η περίοδος αυτή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκειμένου να κατανοήσεικανείς τον τρόπο συγκρότησης, τις διαρθρωτικές αδυναμίες και, εν τέλει, την «κακοδαιμονία» του νεοελληνικού κοινωνικού, οικονομικούκαι πολιτικού συστήματος, που απλώθηκε και στα Δωδεκάνησα μετά την Ενσωμάτωση,ιδίως δε μετά το 1967 και μετά το 1974.
Ο αγαπητός Μιλτιάδης Λογοθέτης θα μου επιτρέψει, τέλος μερικές συμπληρώσεις και μια πρόταση:
-Σωστά,αναφέρει στη σελ.86,σχετικά με την παρουσία Δωδεκανησίων στο ελληνικό κοινοβούλιο και τον Καλύμνιο Σκεύο Ζερβό .Αυτό που δεν είναι ευρύτερα γνωστό είναι ότι στις συζητήσεις της 4ηςΣυντακτικής των Ελλήνωνσυνέλευσης τον Μάιο του 1925,έλαβε μέρος,ως εισηγητής της πλειοψηφίας και μέλος της νομοπαρασκευαστικής επιτροπής,στη ψήφιση του ιδρυτικού νόμου του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου ,αντίθετα από την κομματική γραμμή,που ήθελε αρχικά ένα πανεπιστήμιοπροσανατολισμένο σε θετικές-πρακτικές επιστήμες και παραγωγή δημοσίων υπαλλήλων,υποστήριξε με σθένοςτην άμεσηίδρυσηΙατρικής και Νομικήςσχολής.Δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ως ο πατέρας των δυο αυτών βασικών σχολών, που ξεκίνησαν την λειτουργία τους,όχι το 1925 αλλά τελικά το 1942 και 1930 αντίστοιχα.
-Στη σελ.198επ. βρίσκει την ευκαιρία να ασχοληθεί με την «πολύπαθη» ακτοπλοϊκή σύνδεση της Δωδεκανήσου με την Θεσσαλονίκη.Η καταγραφή είναι πλήρης, αν και θα αναζητούσε κανείς ακόμη κάποιες σκέψεις και προτάσεις για το μέλλον αυτής της επωφελέστατης σύνδεσης για τα νησιά μας.
-Στη σελίδα 341 γίνεται αναφορά στους Δωδεκανήσιους πανεπιστημιακούς της Ελλάδας και της Διασποράς. Αφήνω κατά μέρος την αδράνεια «αρμοδίων» φορέων, τους οποίους (ματαίως θα έλεγα)επικαλείται ο κ. Λογοθέτης και καταθέτω την προσωπική μου μαρτυρία. Όντως πριν από 20 περίπου χρόνια αναλήφθηκε μια πρωτοβουλία στη Αθήνα από καθηγητές ΑΕΙ για ίδρυση ενός συλλόγου Δωδεκανησίων καθηγητών πανεπιστημίου, με σκέψη, σε περίπτωση ευόδωσης του εγχειρήματος ,να προταθεί η προεδρία στον ζώντα τότε ΓεώργιοΜιχαηλίδη-Νουάρο από την Κάρπαθο. Έλαβαν χώρα δυο συναντήσεις Ενδιαφερομένων, στο Πάντειο πανεπιστήμιο και στο σπίτι του ,στα Ανω Πατήσια, ενός άλλου καθηγητή της ΦΜΣ,με καταγωγή από την Κάλυμνο.Δυστυχώς δεν υπήρξε συνέχεια.
Η πρόταση μου, μετά την μελέτη του ενδιαφέροντος βιβλίου, απευθύνεται αναγκαία στον Μιλτιάδη Λογοθέτη, αφού διαθέτει σε μεγάλο βαθμό τις γνώσεις ,το κύρος και την εμπειρία ,όπως απέδειξε με το τελευταίο πόνημα του. Έχουνπεράσειπλέον των 70 ετών από την Ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα.Το χρονικό αυτό διάστημα είναι περίπου το διπλάσιο της Ιταλοκρατίας(1912-1943) και σήμερα η τρίτη πλέον γενιά ΕλλήνωνΔωδεκανήσιωνέχειαπαίτηση να μάθειορισμένα πράγματα, χωρίςφόβο,χωρίςπάθος, ή προκατάληψη μια που ο χρόνοςέχειαμβλύνει τα συναισθήματα και η αντικειμενική αναμόχλευση του Παρελθόντος είναι πια δυνατή:
Πως έλαβε χώρα η μετάβαση στο νέο καθεστώς(μέσα σε εμφυλιοπολεμικές συνθήκες)?Ππως διαχειριστήκαμε την ιταλική κληρονομία? και ποιες είναι οιεπιδράσεις της Ιταλοκρατίας ακόμη σήμερα?
Τι έμεινε από την εποχή των Ιταλών στη νομική ζωή(Κτηματολόγιο ,διαχείριση ιδιωτικών ιταλικών και ισραηλιτικών περιουσιών,κληρονομιές, εκποιήσεις ιδιωτικών ιταλικών περιουσιακών στοιχείων ,ιδίως ακινήτων, τύχη ιταλικών απαλλοτριώσεων του Μεσοπολέμου κ.α),στη πολεοδομία και αρχιτεκτονική (συντήρηση,εγκατάλειψη ,καταστροφήαλλοίωσηκτηρίων, επέκταση η τροποποίηση σχεδίων πόλεως),στη χλωρίδα (φυτά και δένδρα που έφεραν πρώτοι οι Ιταλοί στα νησιά),στη αρχαιολογική-ανασκαφική έρευνα,στησυντήρηση και διαχείριση του αρχειακού υλικού των ιταλικών δικαστηρίων της Ρόδου και της Κω, και των δημοσίωνυπηρεσιών,στη αγροτική,βιομηχανική και κυρίωςστη τουριστική αναπτυξιακή Πολιτική.Αφήνω για το τέλος,το πιο ευαίσθητο τμήμα, δηλαδή τα Πρόσωπα.Εδώ θα μπορούσαν να ερευνηθούν λ.χ αν υπήρξε και σεποιο βαθμό Κάθαρση σε σχέση με συνεργάτες, συνοδοιπόρους , καταδότες, «ιταλόφρονες»,Φασίστες κλπ. στη Δωδεκάνησο αλλά και στην Ιταλία. Τι απέγινε με τος μικτούςγάμους και τους απογόνους τους,τους Ιταλούς ως αλλοδαπή μειονότητα στα ελληνικά πλέον νησιά, καθώς και με αυτούς που αντίθετα προτίμησαν την ιταλικήιθαγένεια και αναχώρησανγια την Ιταλία. Αφήνω για το τέλος την συνεχιζόμενη πολιτισμική σχέση, δηλαδή τις σπουδές στα ιταλικά πανεπιστήμια των νέων Δωδεκανησίων ,που μετά το 1955/1956 δεν απολάμβαναν πια το προνόμιο της άνευεξετάσεωνεγγραφής σε ελληνικά ΑΕΙ,όπου λόγω της γνώσης(ακόμη) της γλώσσας και πάσηςφύσεως άλλων δεσμών η λύση των ιταλικών πανεπιστήμιωνήτανπερίπουμονόδρομος.
Όλα αυτά θα μπορούσαν να γίνουναντικείμενο (και διεθνούς ακόμη)συνεδρίου με την συμπλήρωση των 70 χρόνων της ενσωμάτωσης.Το πρότεινα,αλλά έμεινα μόνος! Ας τα ερευνήσει ο ιδιαίτερα κατάλληλος γιαυτό το εγχείρημα, κ.Μιλτιάδης Λογοθέτης, που στη προσπάθεια του, ελπίζω πως δεν θα είναι και αυτός μόνος!
Αχιλλέας Γ.Κουτσουράδης
