Στο πλαίσιο της προσπάθειας διατήρησης της συλλογικής ιστορικής μνήμης και της ανάδειξης ενός, μη ιδιαίτερα γνωστού, μνημείου του εθνικό-απελευθερωτικού αγώνα του 1821-1828, και με αφορμή τα 200 χρόνια από την μεγαλύτερη ναυμαχία της Ελληνικής Επαναστάσεως, την «Ναυμαχία της Κω-Γέροντα», στα τέλη Αύγουστο του 1824 στα νερά της Δωδεκανήσου, το Επαρχείο Κω-Νισύρου σε συνεργασία με τον Δήμο Νισύρου, διοργάνωσε πρώτη φορά φέτος, τιμητική εκδήλωση στην νησίδα «Γυαλί Νισύρου» στον ιστορικό χώρο του «πηγαδιού του Μιαούλη», που διανοίχτηκε τότε με διαταγή του ναυάρχου, μετά από υπόδειξη του ναυτόπαιδου από την Νίσυρο, Ιωάννη Ζαπέτη, και έλυσε το πρόβλημα της προμήθειας πόσιμου νερού για τα πληρώματα του ελληνικού στόλου.
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε το πρωί της Τετάρτης 4 Σεπτεμβρίου, όπου τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον Ιερό Κλήρο και κατάθεση στεφάνων στον ιστορικό χώρο του «πηγαδιού του Μιαούλη» με την παρουσία εκπροσώπων των Αρχών, με απώτερο στόχο τον επαναλαμβανόμενο εορτασμό της επετείου της «Ναυμαχίας της Κω-Γέροντα» σε ετήσια βάση τόσο στην Κω, όπου έλαβε χώρα η πρώτη φάση της ναυμαχίας (24-26 Αυγούστου 1824) και ακολούθησαν σφαγές αντεκδίκησης στον ελληνικό πληθυσμό όσο και στη Νίσυρο Γυαλί, για την συμβολή των Νισυρίων στη επιτυχή έκβαση της ναυμαχίας.
Ο αριθμός των προσκαλούμενων στην εκδήλωση, ειδικά για φέτος και μόνο, ήταν περιορισμένος, επιβαλλόμενος από λόγους ασφαλείας, που τηρούνται στο εργοτάξιο και μη ολοκλήρωσης ακόμη της κατάλληλης διαμόρφωσης του χώρου για να δεχθεί επισκέπτες.
Η εκδήλωση έγινε με την ευγενική χορηγία της εταιρείας «ΛΑΒΑ Α.Ε.».
Ιστορικές σημειώσεις - Ένα Διαμάντι της Δωδεκανήσου
Το έτος 1824 ο ελληνικός στόλος έγραψε αθάνατες σελίδες ηρωισμού στα νερά των Δωδεκανήσων. Ο ναύαρχος Ανδρέας Μιαούλης, ο αντιναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης, άλλοι ναύαρχοι και αντιναύαρχοι διαφορετικών νησιών, Ιωάννης Κυριακός, Αντώνιος Κριεζής, Αντρούτσος, Εμμανουήλ Τομπάζης, Αναστάσιος Τσαμαδός, Ανάργυρος Λεμπέσης, έχουν δοξάσει τα νερά των νησιών μας με ένα τέτοιο κατόρθωμα το θαύμα των Ευρωπαίων ναυάρχων που κρίνοντας τους έγραψαν ότι «η ναυτική ιστορία δεν έχει πιο όμορφες σελίδες να παρουσιάσει». Τ
η χρονιά εκείνη έγινε η μεγάλη μάχη του Γέροντα, στην οποία ο εχθρικός στόλος ηττήθηκε και καταστράφηκε. Ο ελληνικός αετός της ελευθερίας είχε τρυπώσει ακόμη και το φίδι της σκλαβιάς. Δεν πρέπει λοιπόν να ξεχνάμε, αδελφοί Δωδεκανήσιοι, ότι η θάλασσα μας η ευλογημένη με τον ιερό εκείνο αγώνα και χωρίς αμφιβολία το βουητό των κυμάτων της, πρέπει να μας δώσει κουράγιο και υπομονή στο δράμα που ζούμε ακόμα και σήμερα στον αγώνα μας ενάντια στη σκλαβιά. Η νίκη των προγόνων μας ηρώων του 21, η νίκη του δικαίου, η νίκη της ελευθερίας ενάντια στον δεσποτισμό και την απάνθρωπη βία, θα είναι πάντα το σύμβολο και εγγύηση του θριάμβου της ελευθερίας και της δικαιοσύνης. Σκληρός νόμος για τυράννους, αλλά παρόλα αυτά νόμος.
Πολλές φορές καθυστερεί, αλλά η αδικία δεν θα μπορέσει ποτέ να εκμηδενίσει τη δύναμη του νόμου. Όχι μόνο η αθάνατη φήμη της μεγάλης ναυμαχίας της Γέροντα που πρέπει να μας εμψυχώσει.
Με την πνοή της Αγίας Πρόνοιας ο ναύαρχος Μιαούλης στόλισε τα βασανισμένα νησιά μας με ένα διαμάντι, σίγουρα αόρατο στην Τουρκοκρατία και ακόμη περισσότερο σήμερα υπό τον ιταλικό ζυγό. και που υπόσχεται να γίνει εθνοτικό προσκύνημα. Αυτό το διαμάντι είναι το «Πηγάδι Μιαούλη». Ελπίζω αυτές οι γραμμές να ανταποκρίνονται στην επιθυμία και το ιστορικό ενδιαφέρον κάθε Δωδεκανησίου. Ακριβώς για αυτόν τον λόγο επιστρέφω σε αυτό το θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες και οντότητες.
Ήμουν ακόμη μαθητής και θυμάμαι καλά μια πολύ τιμημένη φιγούρα. Ο αξέχαστος γείτονάς μου, ο Νικόλας Κορωνιός. Ήταν στις τελευταίες μέρες της ζωής του, δεν έβλεπε καλά, αλλά σκεφτόταν υπέροχα, γιατί ήταν υγιής, με σιδερένια μνήμη.
Μια μακριά και πυκνή γενειάδα έδινε στο λευκό του πρόσωπο μια ιερή και ιστορική παρουσία. Αυτός ο άνθρωπος είχε και το χάρισμα του αφηγητή. Τι δεν είπε! Από τα πρώτα χρόνια της επανάστασης ήταν αγωνιστής.Το ξίφος του, η φουστανέλα του και το «λελέκι»[δρεπάνι;]του είναι ακόμα άθικτα, κειμήλια όχι μόνο από την οικογένειά του αλλά και από όλα τα Δωδεκάνησα. Είχε την ευκαιρία να μιλήσει με τον Μιαούλη. Ήταν τέλειος πολεμιστής. Κρίμα που δεν θυμάμαι τις ιστορίες του.
Μόλις άφησα το σχολείο πήγα κοντά του και με πραγματική ικανοποίηση μου είπε για τις μάχες και τα επεισόδια. Πάντα καθόταν σε μια πέτρα έξω από το σπίτι του και ήταν πάντα έτοιμος να μιλήσει σε κάθε αίτημα.
Πέθανε και δυστυχώς συγκέντρωσε έναν θησαυρό ιστορικών αφηγήσων που εκτιμούσαμε πολύ εμείς οι Δωδεκανήσιοι.
Κανείς εκείνη την εποχή δεν είχε την έμπνευση να γράψει όλη αυτή την ιστορία στο χαρτί. Το ίδιο συνέβη και για έναν άλλο Νισιριώτη μαχητή, τον υπέροχο «Γέρο Τσ[ζ;]ουπάνη». Και οι δύο πέθαναν σε πολύ μεγάλη ηλικία, πάνω από 105 χρόνια. Ήταν ο γέρος Κορωνιός που μου είπε την ιστορία για το "Πηγάδι Μιαούλη".
Στο βορειοδυτικό τμήμα του Νισύρου, ανάμεσα στον Κέφαλο και σε αυτό, υπάρχει ένα μικρό νησί που λέγεται Γκιάλι - Όλοι όσοι διαβάζουν το Aurora, σίγουρα θα έχουν δει σε ένα από τα τελευταία του τεύχη, την ατυχία που χτύπησε αυτή τη νησίδα, προς τον περασμένο Νοέμβριο. Το νησάκι είναι ακατοίκητο, κι όμως δεν είναι ποτέ μοναχικό. Ο χειμώνας και το καλοκαίρι έχει πάντα συχνούς επισκέπτες τους Νισύριους και άλλους θαλασσοπόρους ξένους. Είναι πηγή ζωής για τη Νίσυρο. Από τον Νοέμβριο, όπως είπα, το έπληξε μεγάλη ατυχία. το δάσος του του κάηκε, ένα δάσος που ξεχείλιζε από βλάστηση, και δεν ξέρω αν υπάρχει άλλο σαν αυτό όχι μόνο στα Δωδεκάνησα αλλά και σε όλα τα νησιά του Αιγαίου.
Χρειάστηκαν δυόμισι μέρες για να ολοκληρώσει το έργο της η φωτιά. Η νησίδα έχει πολλά διάσημα πράγματα: τον κόλπο του Αγίου Αντωνίου, τα ερείπια του Αγίου Νικόλα σήμερα, το Καλούτσι[Ακρωτήριο] όπου αποκαλύπτεται το παρελθόν της νησίδας. ανέλαβαν ανασκαφές με την ελπίδα να βρουν κάποιο θησαυρό, στον Άγιο Νικόλα βρήκαν τάφους με διάφορα κειμήλια.
Μήπως ήταν κάποιο μοναστήρι στην αρχαιότητα; Η θάλασσα γύρω από το άντρο των ψαριών. Εκεί οι Νησιριώτες έβγαζαν άφθονα ψάρια, εκεί είναι η άφθονη πορσελάνη. εκεί είναι οι πέτρες για το χτίσιμο των σπιτιών.Πόσα και πόσα όμορφα πράγματα δεν περιέχει το νησάκι. Αλλά η δόξα του αλλού βρίσκεται, ακριβώς στο «Πηγάδι του Μιαούλη».
Το μέρος λέγεται «Κάμπα» και εκεί ξεκουράστηκαν μια μέρα τα πόδια του περίφημου Έλληνα ναυάρχου και εκεί έσκαψαν οι Έλληνες ναυτικοί και βρήκαν το νερό.
Στη Νίσυρο παραμένει η παράδοση ότι ακόμα και όταν ο Μιαούλης ήταν στα άλλα νησιά, έστελνε νερό από αυτό το νησάκι.Το ίδιο, απ' όσο θυμάμαι, έκαναν οι καϊμακάμηδες της Κω, ο μουντίρ[διευθυντής]της Νισύρου και άλλοι. Αυτό το νερό έχει τη θεραπευτική ιδιότητα στο στομάχι.Το βάθος της «Κάμπας» λέγεται «Γωνιά».Το πηγάδι είναι απλό και άμεσο στην κατασκευή του, όπως ήταν απλός και ο κατασκευαστής του. Ακόμα και αυτό είναι σύμβολο της ταπεινής κατάστασης κάτω από την οποία εμείς οι άθλιοι Δωδεκανήσιοι πρέπει να ζήσουμε. Μα ποτέ δεν εξαντλείται.Άντρες και κοπάδια ξεδιψούν από εκείνο το μικρό πηγάδι κι όμως είναι πάντα γεμάτο.
Αυτό είναι το ουσιαστικό και όχι τυχαίο. Η Δωδεκανησιακή ψυχή φωνάζει στους δυνάστες της και σε όλο τον κόσμο ότι αυτό το πηγάδι είναι η εικόνα της.Είμαστε δούλοι και διωκόμενοι, αλλά η καρδιά μας είναι μια αστείρευτη πηγή αγάπης για την ελευθερία, για τον ελληνισμό.Πέντε, έξι πλατάνια, που φυτεύτηκαν εκεί ίσως από αυτούς που έχτισαν το πηγάδι, ρίχνουν τη σκιά τους, ο επισκέπτης νιώθει την ανάσα της ελευθερίας
. Εκεί δεν έχει πατήσει πόδι βάρβαρου κατακτητή. Εκεί οι πεζοπόροι της Νισύρου θα φάνε, θα πιούν, θα τραγουδήσουν και θα χορέψουν. Εκεί θα ψάλλουν και τον ύμνο της Ελληνικής Ελευθερίας, μακριά από βέβηλα αυτιά. Εκείνα τα πλατάνια είναι τα φτερά της ελευθερίας .Όταν πηγαίνετε εκεί, αγαπητοί συμπατριώτες, εξυψώνετε τους ήρωες. αλλά τράβατε από κει νερό με αφθονία και ανανέωστε την βασανισμένη από τον ζυγό ψυχή σας και δυναμώστε την.
Αρχιμανδρίτης . Εμμανουήλ. Ι. Καρπάθιος
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤΟ ΓΥΑΛΙ Του Αχιλλέα Γ.Κουτσουράδη, Δικηγόρου Αθηνών στον Άρειο Πάγο, Ομότιμου καθηγητή της Νομικής Σχολής του πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Κύριε γενικέ Γραμματέα ,Κυρία Έπαρχε, Κύριε Δήμαρχε ,λοιποί επίσημοι ,κυρίες και κύριοι,
Σαν σήμερα πριν από 200 χρόνια περίπου έλαβε χώρα στα νερά της Δωδεκανήσου ,σε δύο φάσεις(24-26 και 28-29 Αυγούστου 1824 αντίστοιχα) ,η μεγαλύτερη ναυμαχία της εθνικής επαναστάσεως του 1821,την οποία εύγλωττα ο μετάσχων σε αυτήν ,υποναύαρχος Γεώργιος Σαχτούρης, στο ημερολόγιο του πλοίου του ΑΘΗΝΑ αναφέρει ως :Ναυμαχία εν Κω και Τζατάλια εν η και θρίαμβος ελληνικός, όπως και ο γερμανός ζωγράφος PetervonHessστον πασίγνωστο πίνακα με απεικόνιση του Ανδρέα Μιαούλη, του 1852,όπου στη σχετική λεζάντα αναφέρεται στα Γερμανικά, η ναυμαχία της Κω.
Η ναυμαχία είναι γνωστότερη ,σε εμάς τους νεώτερους ,με νομοθετική μάλιστα επιβεβαίωση, ως η ναυμαχία του Γέροντα(η της Μανδαλιάς), την οποία η Πολιτεία ανύψωσε ,δικαίως αλλά και με μεγάλη καθυστέρηση, χάρις στις ενέργειες των συμπατριωτών Καλύμνιων, με το Π.Δ 345/1987,σε εθνική εορτή(δημόσια εορτή). Μπορεί να μην κρίθηκε τότε η έκβαση της επαναστάσεως, αλλά σίγουρα, σε επίπεδο στρατηγικής αποτράπηκε η κατάληψη της Σάμου και η θλιβερή επανάληψη της σφαγής της Χίου και της καταστροφής των Ψαρών και της Κάσου.
Σε επίπεδο Τακτικής η περιφανής νίκη του ελληνικού στόλου δεν οφείλεται μόνο στις πολεμικές τεχνικές και μέσα(ιδίως πυρπολικά)που χρησιμοποιήθηκαν ή στο επίπεδο των ηγετικών ικανοτήτων των ηγητόρων και του ηθικού των πληρωμάτων, αλλά και στο χώρο της επιμελητείας, αψευδείς μάρτυς της οποίας είναι το λεγόμενο πηγάδι του Μιαούλη ,εδώ στο Γυαλί ,ναύσταθμο, τουλάχιστον από τον Ιούνιο 1824 , του ελληνικού στόλου, που έλυσε το πρόβλημα της υδροδότησης περίπου 70 πλοίων και 5.000 ανδρών, τον Αύγουστο του 1824, όταν ναυλοχούσαν σε αυτή την περιοχή, αναμένοντας την σύγκρουση με τον εχθρό. σε συνθήκες καύσωνα και άπνοιας,
Ήδη, οφείλω να προσθέσω, στις 16 Ιουνίου 1824 είχε αγκυροβολήσει εκεί ,εντασσόμενος στον ελληνικό στόλο και ο κασιώτης πλοίαρχος χατζή Ιωάννου Χατζηαντωνίου με 50 άνδρες πλήρωμα, ενώ πριν τον 15αυγουστο του ιδίου έτους σύμφωνα με μαρτυρία του ψαριανού Κωνστ. Νικοδήμου,που έλαβε μέρος στην ναυμαχία, επισκέφτηκε το Γυαλί ο πατριάρχης Αλεξανδρείας, που διέμενε τότε Πάτμο και ευλόγησε τα πληρώματα, απαλλάσσοντας τα μάλιστα από την νηστεία του 15Αυγουστου.
Κυρίες και Κύριοι, Οι εορτασμοί και οι διαδιδόμενες παραδόσεις χρησιμοποιούνται για την εδραίωση της ιστορικής κληρονομιάς και την ενίσχυση της συλλογικής εθνικής συνείδησης.
Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται η σημερινή εκδήλωση τιμής και μνήμης ,στο χώρο ενός αγνοημένου, μέχρι σήμερα, εθνικού συμβόλου ,μιας αθέατης πλευράς της νίκης ,που φέρει πάντως ανέκαθεν το όνομα του νικητή ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη . Κατά την παράδοση ,που για πρώτη φορά γίνεται γραπτή αναφορά της, στα 1909 στο βιβλίο του εκ Νισύρου Λόγιου Γεώργιου Παπαδόπουλου με τίτλο: Γενική γεωγραφική και ιστορική περιγραφή της νήσου Νισύρου και των πέριξ μικρών νήσων ,ο υδραίος ναύαρχος μετά από υπόδειξη Νισυρίων ,ιδίως μάλιστα του ναυτόπαιδου, εκ Νισύρου καταγόμενου, Ιωάννη Ζαπέτη , διέταξε την ανόρυξη του πηγαδιού, στο οποίο πιστώνεται δικαίως ένα σημαντικό μέρος της επιτυχούς έκβασης της ναυμαχίας.
Δεν θα υπεισέρθω σε λεπτομέρειες ,σεβόμενος τον χρόνο σας. Θα σας μιλήσει από τον τάφο του, ο μακαριστός μητροπολίτης Κωου Εμμανουήλ Καρπάθιος, με ένα κείμενο του διπλής ιστορικής αξίας, γραμμένο στη μακρινή δεκαετία του 1930,το οποίο οι ιταλοί κατακτητές θεώρησαν επιβαρυντικό για αυτόν-επικίνδυνο και το περιέλαβαν στο φάκελο που τηρούσε σε βάρος του η ιταλική αστυνομική Αρχή της Δωδεκανήσου, χωρίς όμως και να καταστρέψουν παράλληλα το εθνικό σύμβολο!.
Κυρίες και Κύριοι ,Η ιστορική μνήμη, μέσω των επαναλαμβανόμενων σε ετήσια βάση επετείων, δεν διαμοιράζεται η κατοχυρώνεται χρονικά η τοπικά, αλλά πρέπει, χωρίς τοπικιστικές αντιζηλίες, να αποτυπώνει και να αναδεικνύει την συμβολή Όλων στο ιστορικό Συμβάν που κρίνεται ως άξιο ανύψωσης σε χρονικό σύμβολο συλλογικής επαναλαμβανόμενης Ενθύμησης, χωρίς όμως υπερβολές, επιλεκτικές αποσιωπήσεις, εξωραϊσμούς και διαστρεβλώσεις.
Σας ευχαριστώ για την υπομονή σας. Ευχαριστώ θερμά ειδικά την έπαρχο Κω-Νισύρου κ.Σβύνου, που μοιράστηκε μια επιθυμία μου ,από τα παιδικά μου ακόμη χρόνια, όταν ο πατέρας μου, μου διηγήθηκε την ιστορία του πηγαδιού. Γ
ια την άψογη συνεργασία οφείλω χάριτες στην εταιρία ΛΑΒΑ Α.Ε(ιδίως για την διαφύλαξη και συντήρηση του πηγαδιού και την ευγενική χορηγία της φετινής εκδήλωσης μνήμης) και προσωπικά στον συνεργάτη της κ. Αντώνη Κοτζαμπάσογλου και στη υπάλληλο του επαρχείου Κω-Νισύρου κ. Μηνοδώρα Βασιλειάδου για την άψογη συνεργασία.
Κλείνοντας ,εύχομαι του χρόνου ,όταν θα γιορταστεί ξανά η επέτειος της ναυμαχίας και εδώ στο νησί Γυαλί ορμητήριο τότε των ελληνικών πλοίων ,να έχει διαμορφωθεί πλήρως ο περιβάλλων ιστορικός χώρος και ,γιατί όχι, να πιούμενερό από το πηγάδι, όπως πριν από διακόσια χρόνια οι ναύτες του Ανδρέα Μιαούλη ,αλλά και αν θυμηθούμε τους μεγάλους φετινούς Απόντες από την τελετή, τα «παράπλευρα θύματα των δυο ναυμαχιών», δηλαδή τους άμαχους Κώους, που στο πλαίσιο πράξεων αντεκδίκησης των πληρωμάτων του οθωμανικού-αιγυπτιακού στόλου υπέστησαν τα πάνδεινα, μετά την ναυμαχία(«Δεύτερα Κακά») και σώθηκαν, όσοι επέζησαν, χάρις στον τότε μητροπολίτη Κω Γεράσιμο και τον Οθωμανό Καϊμακάμη της Κω(Αλή Μπέη?).
Αιώνια τους η μνήμη!!
