Πρασινίζει» το κεντρικό σύστημα ενέργειας στην ηπειρωτική Ελλάδα, με τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) να βρίσκονται όλο και πιο συχνά στην πρώτη θέση του συνολικού ενεργειακού μίγματος.
Σύμφωνα με την πιο πρόσφατη αναφορά του «The Green Tank» για τις τάσεις ηλεκτροπαραγωγής στην Ελλάδα, με στοιχεία από ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ, στους πρώτους πέντε μήνες του 2024, οι ΑΠΕ (αιολικά, φωτοβολταϊκά κυρίως) παρουσίασαν το μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής στο συνολικό ενεργειακό μίγμα της ηπειρωτικής Ελλάδας, τουλάχιστον για την τελευταία δεκαετία.
Συγκεκριμένα, από τον Ιανουάριο μέχρι και τον Μάιο του 2024, οι ΑΠΕ κάλυψαν τη συνολική ζήτηση ηλεκτρικού ρεύματος σε ποσοστό 47,2%, όταν για το ίδιο χρονικό διάστημα το 2023, το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 39,6% ενώ δέκα χρόνια πριν, το 2014 ήταν μόλις 15,9%.
Έχοντας υπόψη ότι η συνεισφορά τον μεγάλων υδροηλεκτρικών φέτος έφτασε το 6,7%, υπολογίζουμε ότι συνολικά η «καθαρή» ενέργεια συμμετείχε σε περισσότερη από τη μισή συνολική παραγωγή ενέργειας, φτάνοντας το 53,9% (47,2% + 6,7%).
Πέρυσι το ποσοστό της καθαρής ενέργειας στο ίδιο χρονικό διάστημα ήταν 45,4% και το 2022 ήταν 40,7%.
Τι γίνεται όμως στα Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά (ΜΔΝ) και συγκεκριμένα στην περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και την Κω;
Τελευταία στη διείσδυση των ΑΠΕ η Κως και το Νότιο Αιγαίο
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ για τους τέσσερις πρώτους μήνες του 2024, το μίγμα ηλεκτροπαραγωγής στο ηλεκτρικό σύστημα Κω — Καλύμνου καλύφθηκε κατά 22,30% από ΑΠΕ. Περίπου το ήμισυ δηλαδή του ποσοστού των ΑΠΕ στο κεντρικό σύστημα της ηπειρωτικής Ελλάδας.
Η διαφορά βέβαια γίνεται ακόμη μεγαλύτερη αν αρχίσουμε και υπολογίζουμε τους μήνες από τον Μάιο και μετά, όπου η συνολική παραγωγή στα νησιά εκτινάσσεται λόγω των τουριστικών δραστηριοτήτων.
Για το 2023, τα στοιχεία του ΔΕΔΔΗΕ μας δείχνουν ότι, ενώ η συνολική παραγωγή ενέργειας τους μήνες Ιανουάριο, Φεβρουάριο, Μάρτιο, Απρίλιο και Νοέμβρη, Δεκέμβρη ήταν 123.838 MWh, τους «τουριστικούς» μήνες Μάιο, Ιούνιο, Ιούλιο, Αύγουστο, Σεπτέμβρη και Οκτώβρη άγγιξε τις 277.213 MWh, αύξηση σχεδόν 224%.
Χαρακτηριστική είναι και η μείωση του ποσοστού της συμμετοχής των ΑΠΕ στην παραγωγή, όπου, από 17,8% τους «μη τουριστικούς» μήνες, έπεσε στο μόλις 10% για τους «τουριστικούς» μήνες.
Η «αδυναμία» της παραγωγής ενέργειας των ΑΠΕ στο ΗΣ Κω — Καλύμνου να αντεπεξέλθει στη σημαντική επιβάρυνση της τουριστικής περιόδου, αποτυπώνεται πιο καθαρά και στο παρακάτω διάγραμμα, όπου η τεράστια αύξηση των καλοκαιρινών μηνών καλύπτεται ολοκληρωτικά από τις θερμικές μονάδες, δηλαδή το εργοστάσιο της ΔΕΗ:
Σημαντικές παρατηρήσεις προκύπτουν και από την γενικότερη σύγκριση της συμμετοχής των ΑΠΕ στο σύνολο της ενεργειακής παραγωγής ανά νησί στα Μη Διασυνδεδεμένα Ηλεκτρικά Συστήματα.
Για το 2023, σύμφωνα με τον ΔΕΔΔΗΕ, το ενεργειακό μίγμα των ΜΔΝ νησιών έχει ως εξής:
Από τα παραπάνω στοιχεία του Πίνακα 1, παρατηρούμε ότι, αναφορικά με το ποσοστό της συνολικής παραγωγής ενέργειας που καλύπτεται από ΑΠΕ, η Κως και το Νότιο Αιγαίο γενικότερα βρίσκονται στις χαμηλότερες θέσεις της λίστας, με την Κω να είναι τελευταία με 12,43 %.
Αυτό εξηγείται, ως ένα βαθμό, από το γεγονός ότι, η Κως έχει τη δεύτερη μεγαλύτερη συνολική παραγωγή ενέργειας να καλύψει οπότε θεωρείται αναμενόμενο να είναι πιο δύσκολο να ανεβάσει το ποσοστό των ΑΠΕ επί του συνόλου. Όμως η Ρόδος, που έχει υπερδιπλάσια συνολική παραγωγή, έχει μεγαλύτερο ποσοστό ΑΠΕ ενώ και η Λέσβος που έχει την τρίτη μεγαλύτερη συνολική παραγωγή, έχει ακόμη μεγαλύτερο ποσοστό συμμετοχής των ΑΠΕ.
Όπως είναι εύκολα κατανοητό, όλα τα παραπάνω στοιχεία δείχνουν πόσο μεγάλη είναι η ανάγκη για τα νησιά που τροφοδοτούνται από το ΗΣ Κω Καλύμνου, με προεξέχουσα την Κω, να αποκτήσουν έργα ΑΠΕ που θα συμβάλουν με καθαρή και φθηνή ενέργεια στο συνολικό μίγμα παραγωγής.
Κάποιοι μπορούν να πουν ότι θα λυθεί το πρόβλημα με την σύνδεση των νησιών στο κεντρικό σύστημα, όμως η σύνδεση, που προβλέπεται για το 2028, βρίσκεται σύμφωνα με την τελευταία έκθεση μόνο στο 1% της προόδου οπότε είναι λογικό να μην έχει κάποιος αισιοδοξία για την τήρηση του χρονοδιαγράμματος. Εξάλλου, η σύνδεση μας μάλλον θα επιβαρύνει το κεντρικό σύστημα και ήδη γίνονται κουβέντες για ταυτόχρονη χρήση των εργοστασίων της ΔΕΗ στα νησιά, τουλάχιστον τους καλοκαιρινούς μήνες. Δώρον άδωρον δηλαδή.
Να μην αγνοήσουμε εδώ, ότι ο αντίκτυπος των έργων ΑΠΕ, εκτός από το οικονομικό κομμάτι, με παραγωγή φθηνής ενέργειας, έχει και πολύ έντονα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά.
Στην έκθεση του για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις της λειτουργίας του για το έτος 2022 (σελ.15), ο ΑΣΠ Κω (το εργοστάσιο της ΔΕΗ στο Μαστιχάρι) αναφέρει ότι για την παραγωγή της ενέργειας, καταναλώνοντας μαζούτ και ντίζελ, εκλύονται στην ατμόσφαιρα του νησιού εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι (!!!) διοξειδίου του άνθρακα και άλλων επιβλαβών καυσαερίων όπως διοξείδιο του θείου και διοξείδιο του αζώτου.
Δηλαδή, οποιαδήποτε σημαντική αντικατάσταση στην παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ, σε βάρους του μαζούτ και του ντίζελ, θα μειώσει την επιβάρυνση του περιβάλλοντος κατά ολόκληρους τόνους καυσαερίων και σωματιδίων.
Ευκαιρία για την ενεργειακή μετάβαση του νησιού
Βέβαια, ουδέν κακό αμιγές καλού, αφού αυτή η καθυστέρηση στα έργα ΑΠΕ έχει επιτρέψει στην Κω να έχει σημαντικό περιθώριο στο ΗΣ Κω Καλύμνου για νέες συνδέσεις ΑΠΕ, κάτι που δε συμβαίνει σε πολλές περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας και αποτελεί σημαντικό πρόβλημα προς επίλυση για τους εκεί επενδυτές.
Ήδη, για τους πρώτους τέσσερις μήνες του 2024, η παραγωγή των ΑΠΕ στην Κω παρουσιάζει μικρή αύξηση σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρυσι.
Όμως, πως θα καλυφθεί αυτό το περιθώριο;
Αν αφήσουμε να το επικαρπωθεί ο ιδιωτικός τομέας, με τις μεγάλες εταιρίες που κυριαρχούν, τα έργα που θα γίνουν από αυτές δε θα έχουν το καλό της τοπικής κοινωνίας στον σχεδιασμό τους.
Έτσι γέμισαν τα Άγραφα με ανεμογεννήτριες και ξεριζώθηκαν τα δάση για να ανοίξουν δρόμοι για τα φορτηγά που τις κουβαλούσαν. Έτσι γεμίζει ο Θεσσαλικός κάμπος με πάνελ ακόμη και σε περιοχές που υπάρχουν παραγωγικά και εύφορα χωράφια.
Προφανώς, και οι επενδύσεις ΑΠΕ θα χρειαστούν κάποια χρήση γης και κάποια συνοδευτικά έργα, όμως η διαφορά είναι στο ποιος θα πάρει την απόφαση για το που και πως θα πραγματοποιηθούν αυτά και ποια θα είναι τα κριτήρια με τα οποία θα προχωρήσει.
Θα είναι η μεγιστοποίηση του κέρδους ακόμη και εις βάρος του τοπικού περιβαλλοντικού, πολιτιστικού και τουριστικού οικοσυστήματος; Ή θα είναι η ενδυνάμωση της τοπικής κοινωνίας, η συγκράτηση των κερδών εντός της οικονομίας του νησιού και η κοινωφελής και μη κερδοσκοπική λειτουργία τους;
Αυτές είναι αποφάσεις που πρέπει να παρθούν το συντομότερο δυνατό με την τοπική κοινωνία ως μπροστάρη και την τοπική αυτοδιοίκηση να λειτουργεί υποστηρικτικά με δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης, διασύνδεσης με επιδοτήσεις και ευρωπαϊκούς πόρους και ίσως και χρηματοδότηση των αρχικών εγχειρημάτων.
Όμως ο δήμος δεν μπορεί να αναλάβει όλο το έργο μόνος του, δυστυχώς σήμερα οι ΟΤΑ έχουν λιγότερο προσωπικό και λιγότερες ουσιαστικές δυνατότητες από ποτέ. Είναι ο κόσμος, δηλαδή εμείς οι κάτοικοι του νησιού, που πρέπει να οργανωθούμε και να δραστηριοποιηθούμε για να δημιουργήσουμε τα κατάλληλα αναχώματα απέναντι στην υπερεκμετάλλευση ενός ακόμη φυσικού πόρου, της ενέργειας.
Σημαντικό εργαλείο στο να αναλάβουν οι τοπικές κοινωνίες τον έλεγχο της ενεργειακής μετάβασης ή έστω να εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο τα συμφέροντα τους είναι και οι ενεργειακές κοινότητες (ΕΚΟΙΝ), μια μορφή συνεργατικής παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας που έχει σημαντικό οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο στα μέρη όπου λειτουργεί και στηρίζεται σημαντικά από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για τις ενεργειακές κοινότητες έχουμε πει πολλά σε προηγούμενα άρθρα και θα πούμε πολλά και στο μέλλον, όπως υπάρχει πληθώρα πηγών για ενημέρωση για όποιον ενδιαφέρεται.
Φυσικά, η βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση δεν έχει ως μόνο όπλο τις ΕΚΟΙΝ και στο στάδιο που βρισκόμαστε, όπου η τοπική κοινωνία είναι απογοητευμένη και έχει απομακρυνθεί από προσπάθειες αυτοοργάνωσης, είναι σημαντικότερες οι δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού και μετάδοσης της γνώσης ότι υπάρχουν, πια, πλαίσια και συστήματα που μπορούν να τους υποστηρίξουν στις προσπάθειες τους.
Όσοι ενδιαφέρονται να οργανωθούμε περισσότερο στην Κω και να ανταλλάξουμε γνώμες και γνώσεις θα με βρείτε στο https://socialbard.medium.com/.
Χρήστος Μπάρδας
Οικονομολόγος, τελ. MSc Κ.ΑΛ.Ο.
