Mέσα Ιουλίου, γύρω στις εννιά το βράδυ, στην περιοχή Ασφενδιού στην Κω. Ο ήλιος χάνεται ανάμεσα στην Ψέριμο και την Κάλυμνο. Από τα πιο όμορφα σούρουπα, με τα αυτοκίνητα να πηγαινοέρχονται στην επαρχιακή οδό, το βουνό από πίσω, το όρος Δίκαιος να χάνεται στο σκοτάδι, και τον ουρανό να κοκκινίζει. Παρότι έκανε αφόρητη ζέστη, οι άνεμοι που κατέβαιναν από το βουνό μαζί με το αεράκι της θάλασσας μας δρόσιζαν, όπως ακριβώς αερίζουν τους αμπελώνες της περιοχής. Διότι εδώ, σε αυτή την κατηφορική πλαγιά στους πρόποδες του Δικαίου, ανάμεσα στο Μαρμάρι και το Ζιπάρι, συγκεντρώνεται ο μεγαλύτερος όγκος της αμπελουργικής ζώνης του νησιού.
Η ελαφριά κλίση κι ο συνεχής αερισμός σε συνδυασμό με τη μεγάλη περίοδο ηλιοφάνειας και την πολύ καλή στράγγιση του εδάφους, που στα περισσότερα σημεία του είναι αργιλώδες, δημιουργούν το ιδανικό μικροκλίμα για να μεγαλώνουν τα αμπέλια με υγεία. Η Κως, ένα νησί με μαζική τουριστική δραστηριότητα, έχει ανάγκη το κρασί, καθώς μπορεί να εμπλουτίσει ουσιαστικά το τουριστικό της προϊόν. Την τελευταία δεκαετία, η άνοδος της οινοπαραγωγής, η ποιοτική αναβάθμιση των ετικετών και η εμφάνιση νέων οινοποιείων έχουν δώσει μια άλλη δυναμική στο νησί, συμπαρασύροντας και τη γαστρονομία. Πλέον, στην πλειονότητα των εστιατορίων, όπως και των ξενοδοχείων, δεν υπάρχει λίστα που να μην φιλοξενεί τουλάχιστον μια τοπική ετικέτα, ενώ πολύ συχνά αν όχι καθημερινά, οργανώνονται γευσιγνωσίες στα οινοποιεία.
Ταυτόχρονα, έχει καλλιεργηθεί και μια οινική κουλτούρα στους ντόπιους, ειδικά στη νέα γενιά. Αυτό τουλάχιστον μαρτυρεί η ύπαρξη της κάβας «Piazza DiVino» (Τ/ 22420-47110), που άνοιξε τον περασμένο Οκτώβρη και μέσα στον χειμώνα οργάνωνε θεματικές οινογευσίες, με κρασιά από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Ποιος θα το πίστευε πέντε χρόνια πριν ότι η Κως θα εκπροσωπείτο στο ράφι με 45 διαφορετικές ετικέτες, μεταξύ των οποίων και πέντε επιδόρπιοι οίνοι; «Εστιάζουμε στον τοπικό αμπελώνα, τον οποίο συμπληρώνουμε με εγχώρια και ξένα βιολογικά και βιοδυναμικά κρασιά, δίνοντας την ευκαιρία στους επισκέπτες να τα δοκιμάσουν και σε ποτήρι», εξηγεί ο Απόστολος Χατζημάρκος, υπεύθυνος του οινικού προγράμματος της κάβας. Εδώ, οι επισκέπτες έχουν μια πρώτη τάξεως ευκαιρία να εξερευνήσουν πρώτα τον κωακό αμπελώνα και μετά, ανάλογα το γούστο τους, να επισκεφθούν τα οινοποιεία που τους ενδιαφέρουν.
Οι δυο πρωτοπόροι
Το μακρινό 1929 επί Ιταλοκρατίας ο Νικόλας Χατζηεμμανουήλ αποφασίζει να αναβιώσει την οινοποιητική τέχνη στο νησί, η οποία χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε το ντόπιο «μελάντατο» κρασί ως κάτι θεραπευτικό. Στο πέτρινο οινοποιείο που βρισκόταν στο Μαρμαρωτό, αξιοποιώντας τα λίγα οικογενειακά αμπέλια, άρχισε να παράγει γλυκό κρασί με μια σχεδόν αρχέγονη τεχνική, το «ψήμα». Πρακτικά, έβραζε ένα μέρος του χυμού για να αποκτήσει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και μετά το πουλούσε μέσα σε παγούρια. Σχεδόν εβδομήντα χρόνια αργότερα, κι αφού την οικογενειακή παράδοση συνέχιζε ο γιος του, Κώστας, ο Βασίλης Χατζηεμμανουήλ, τρίτης γενιάς οινοποιός, φυτεύει μερικά αμπέλια στην περιοχή του Ασφενδιού για να δημιουργήσει ξηρό κρασί. Το 1999 παράγει το πρώτο ξηρό κρασί της οικογένειας με Μαλαγουζιά, Ασύρτικο και Σιδερίτη. Μάλιστα, έναν χρόνο αργότερα, έχοντας ανακαινίσει όπως όπως το μικρό τους οινοποιείο κι έχοντας αποκτήσει άδεια εμφιάλωσης, παρουσιάζει την πρώτη ετικέτα της οικογένειας. Η αυξανόμενη ζήτηση τον οδηγεί στην κατασκευή νέου οινοποιείου, το οποίο εγκαινιάζει το 2004.
Σχεδόν 800 μέτρα νοτιότερα, η Μαίρη και ο Αντώνης Τριανταφυλλόπουλος, ξενοδόχοι στο επάγγελμα, με ιδιαίτερη αγάπη για το νησί, το αμπέλι και το κρασί, το 1996 φυτεύουν πειραματικά ένα αμπέλι 17 στρεμμάτων πρώτη φορά με οινοποιήσιμες επιτρεπόμενες ποικιλίες, όπως Μαλαγουζιά, Αθήρι, Ασύρτικο και Chardonnay. Μέχρι τότε, το κρασί που παραγόταν στην Κω, όπως και ο γλυκύς οίνος του Χατζηεμμανουήλ, ήταν από επιτραπέζιες ποικιλίες. Η οικογένεια Τριανταφυλλοπούλου οινοποιεί για πρώτη φορά το 2003 και κυκλοφορούν στην αγορά δυο μονοποικιλιακές ετικέτες, μια Μαλαγουζιά κι ένα Chardonnay. Στόχος τους εξαρχής να μπει η Κως στον οινικό χάρτη της Ελλάδας, και τέσσερα χρόνια αργότερα, κατορθώνουν με δικές τους επίμονες προσπάθειες να ενταχθεί η Κως στις Προστατευόμενες Γεωγραφικές Ενδείξεις (ΠΓΕ) της Ελλάδας, θωρακίζοντας με αυτόν τον τρόπο την οινική ταυτότητα του νησιού.
Ουσιαστικά, οι οικογένειες Χατζηεμμανουήλ και Τριανταφυλλοπούλου έθεσαν τα θεμέλια για την οινική ανάπτυξη της Κω. Αφενός έβαλαν τέλος στην περίοδο ’50-’60 όπου οι περισσότεροι ξήλωναν ή εγκατέλειπαν τα αμπέλια τους για να ασχοληθούν με τον τουρισμό, αφετέρου ενίσχυσαν την πρωτογενή παραγωγή, ανέδειξαν ένα τοπικό προϊόν και «άνοιξαν» τον δρόμο για όσους ήθελαν να ακολουθήσουν. Τα δυο οινοποιεία, μαζί με το αντίστοιχο της οικογένειας Μαρίνου είναι τα τρία επίσημα αδειοδοτημένα επισκέψιμα οινοποιεία με σήμα του ΕΟΤ και συμμετέχουν κάθε χρόνο στις εθνικές δράσεις οινοτουρισμού οι οποίες και συγκαταλέγονται στο πολιτιστικό πρόγραμμα του νησιού «Ιπποκράτεια».
Σήμερα, ο Βασίλης Χατζηεμμανουήλ, μαζί με τη γυναίκα του Τζοάννα και τα τρία τους παιδιά, ασχολούνται με την οικογενειακή επιχείρηση. Καλλιεργούν κοντά στα 90 στρέμματα, τα οποία είναι διάσπαρτα από το Πυλί μέχρι το Λινοπότι, εμπορεύονται οχτώ διαφορετικές ετικέτες και παράγουν κατά μέσο όρο 80.000 φιάλες ετησίως, οι οποίες απορροφούνται όλες από την τοπική αγορά. Το ανήσυχο πνεύμα του Βασίλη δοκιμάζει συνεχώς νέες φυτεύσεις, κάνοντας μια στροφή από τις αρχικές γαλλικές ποικιλίες στις ελληνικές. Το 2017 έβγαλε στην αγορά για πρώτη φορά την Κυδωνίτσα, ενώ φέτος πρόκειται να οινοποιήσει Μαυροτράγανο που καλώς εχόντων των πραγμάτων θα κυκλοφορήσει το 2026. Το Syrah του, με το έντονο πορφυρό του χρώμα και τα αρώματα μαύρου κερασιού και βανίλιας, παραμένει σταθερή αξία.
Από την άλλη, η οικογένεια Τριανταφυλλοπούλου, η οποία από το 2019 προχώρησε σε αλλαγή ονόματος λανσάροντας το «Ktima Akrani, διαθέτει εννιά ετικέτες στο χαρτοφυλάκιό της και παράγει ετησίως 75.000 φιάλες με την υποστήριξη των Κώων οινολόγων, Μιχάλη Σκευοφύλακα και Ειρηναίου Εξήντα. Μάλιστα, πριν από τέσσερα χρόνια έκανε τον αμπελώνα της βιολογικό. «Το πρώτο μας μέλημα είναι η ποιότητα του σταφυλιού και είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί με την καλλιέργεια των βιολογικών μας αμπελώνων. Τους φροντίζουμε καθημερινά για να τους προστατεύσουμε από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής με τις οδηγίες του συμβούλου γεωπόνου-οινολόγου Ηλία Ρουσσάκη», εξηγεί η Μαίρη Τριανταφυλλοπούλου, αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Ελληνικού Οίνου και πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Οινοτουρισμού. Σύμφωνα με τα στοιχεία τους, τους θερινούς μήνες το οινοποιείο δέχεται κάθε εβδομάδα πάνω από 3.000 επισκέπτες, αποδεικνύοντας ότι ο οινοτουρισμός είναι μια δραστηριότητα που «πιάνει τόπο» ακόμη και σε νησιά που φιλοξενούν ένα-ενάμισι εκατομμύριο επισκέπτες τον χρόνο.
Περιστοιχισμένοι από ενθουσιασμένους τουρίστες που δοκίμαζαν κρασιά, καθισμένοι στη μεγάλη βεράντα του κτήματος που «βλέπει» τον ενιαίο αμπελώνα, μας σερβίρει Chardonnay. Η εμβληματική ετικέτα του κτήματος, ελαφρώς «βαρελάτη», με τον ανανά και το περγαμόντο να κυριαρχούν στη γεύση, ήταν ό,τι έπρεπε για εκείνο το καυτό απόγευμα. Η συγκεκριμένη ετικέτα ακολουθεί μια ιδιαίτερη οινοποίηση. Το 40% του κρασιού παραμένει για 6 μήνες σε ανοξείδωτη δεξαμενή, ενώ το άλλο 60% ωριμάζει την ίδια περίοδο σε δεύτερης χρήσης δρύινα βαρέλια των 225 λίτρων με τακτικές αναδεύσεις. Μέχρι σήμερα, είναι από τα ελάχιστα Chardonnay που καλλιεργούνται σε όλα τα Δωδεκάνησα.
Το νέο κύμα
Με την Κω πλέον να μπαίνει δυναμικά στον οινικό χάρτη της χώρας, και το ένα μετά το άλλο τα εστιατόρια και τα ξενοδοχεία να ζητούν τοπικό κρασί, καλλιεργούνται οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση νέων οινοποιείων. Το 2010, ο Σακελάρης Σκευοφύλαξ, που έκανε την πρακτική του στο οινοποιείο Τριανταφυλλοπούλου, φυτεύει στην περιοχή της Κεφάλου, στην τοποθεσία Καρυδιές, 20 στρέμματα αμπελώνα. Υστερα από δυο χρόνια κυκλοφορεί σε μικρή ποσότητα τρεις ετικέτες, ένα λευκό blend Μαλαγουζιά-Ασύρτικο, ένα ροζέ blend Μανδηλαριά-Syrah, κι ένα ερυθρό μονοποικιλιακό Syrah. Εξαρχής, βασικός του προσανατολισμός ήταν οι ελληνικές ποικιλίες. Δεκαπέντε χρόνια μετά, παράγει 35.000 φιάλες ετησίως στο προσφάτως ανακαινισμένο του οινοποιείο, έχει φτάσει τα 30 στρέμματα και ετοιμάζεται του χρόνου να πάρει την πιστοποίηση για βιολογική παραγωγή. Εξακολουθεί να συνεργάζεται με ντόπιους συμβαλλόμενους αμπελουργούς, αφού δεν του αρκεί η δική του ποσότητα.
«Το έδαφος εδώ είναι φτωχό συγκριτικά με τις υπόλοιπες οινικές περιοχές του νησιού. Παρ’ όλα αυτά, έχει μεγάλη περιεκτικότητα σε ελαφρόπετρα, οπότε μπορεί να απορροφήσει πολλές φορές το βάρος του σε νερό. Αυτό σημαίνει ότι το καλοκαίρι τα αμπέλια, έχοντας “ρουφήξει” νερό αντέχουν περισσότερο στην ξηρασία», σημειώνει ο ίδιος, ο οποίος στην γκάμα των προϊόντων του έχει ένα πολύ ιδιαίτερο κρασί, τον «Τεθαλασσόμενο». Το κρασί εμπνεύστηκε το όνομά του από τον ντόπιο οίνο του 4ου αιώνα π.Χ, όπου οι κάτοικοι της Κεφάλου το αραίωναν με θαλασσινό νερό. «Το συγκεκριμένο Ασύρτικο ωριμάζει σε γαλλικά δρύινα βαρέλια, σε πήλινους αμφορείς και σε τσιμεντένια δεξαμενή αυγού. Εχει δυνατότητα παλαίωσης δέκα χρόνων», συμπληρώνει και μας φέρνει για επίλογο να δοκιμάσουμε τις «Κόρες», έναν γλυκύ ερυθρό οίνο, αποτελούμενο από 50% Syrah και 50% Ασύρτικο και φτιαγμένο με τον παραδοσιακό τρόπο συμπύκνωσης του μούστου με βρασμό – το «ψήμα» δηλαδή.
Πέντε χρόνια μετά τον Σκευοφύλακα, η οικογένεια Μαρίνου, αγρότες καταγόμενοι από το Πυλί, ανοίγουν το «κρυφό» οινοποιείο τους στο Λινοπότι. Και το λέω κρυφό διότι βρίσκεται κυριολεκτικά στην «πλάτη» ενός βενζινάδικου επί της επαρχιακής οδού Κεφάλου – Κω. Με αμπελουργική κληρονομιά από τους παππούδες και σαφή δέσμευση στη βιολογική καλλιέργεια, σήμερα παράγουν 50.000 φιάλες, από τις οποίες το 5% εξάγεται στην Ευρώπη. Κατά κανόνα οι έξι ετικέτες τους, δυο από κάθε χρώμα, είναι κρασιά με έντονη τη γεύση του φρούτου, όπως το πολύ ιδιαίτερο ροζέ από μαυροθήρικο και μοσχάτο που συνοδεύει ιδανικά λαχανικά, σαλάτες και ζυμαρικά με θαλασσινά. Ενδιαφέρον είχε και το ημίγλυκο «Lango Mello» από τις ίδιες ποικιλίες με έντονα αρώματα κόκκινων φρούτων.
Τελευταία προσθήκη στην Κω ήταν το οινοποιείο Παπακωνσταντίνου, το οποίο δημιουργήθηκε το 2021 στην περιοχή Αμανιού κι άρχισε να δέχεται επισκέψεις το 2023. Οι φυτεύσεις βέβαια είχαν ξεκινήσει από την περίοδο 2012-2015. Το απόγευμα που επισκεφθήκαμε τον Αιμίλιο, τον ιδιοκτήτη, ένα ζευγάρι από την Ολλανδία φωτογραφιζόταν με φόντο το ηλιοβασίλεμα. Στα ποτήρια τους είχαν ένα φρέσκο μονοποικιλιακό Syrah. «Είναι η τρίτη χρονιά που κυκλοφορούμε τη συγκεκριμένη ετικέτα. Εμφιαλώνεται απευθείας κι έχει χαμηλές τανίνες, οι ξένοι μας το ζητούν συνέχεια», αναφέρει ο ίδιος, ο οποίος αυτή την περίοδο αναζητά εκτάσεις για νέες φυτεύσεις. «Μας ενδιαφέρουν πολύ οι ελληνικές ποικιλίες, για παράδειγμα το μαυροθήρικο, αλλά για την ώρα είμαστε ακόμη σε φάση διερεύνησης», καταλήγει.
Το άγνωστο Μαυροθήρικο
Μαυροθήρικο δοκίμασα πρώτη φορά φέτος, αγνοούσα την ύπαρξη της συγκεκριμένης ποικιλίας με τα ρωμαλέα τσαμπιά και τις μεγάλες ρώγες. Πρώτο δείγμα ήταν στο οινοποιείο Πέτρα Μαρίνου, όπου η οινοποίηση του κρασιού εξελίσσεται με μικρές εκχυλίσεις για 4-5 εβδομάδες και η παλαίωσή του διαρκεί 18 μήνες σε δρύινα βαρέλια. «Ζωηρό» στο στόμα, είχε έναν αρμονικό συνδυασμό μπαχαρικών και ώριμων φρούτων, με τον καφέ και το κακάο να έχουν έντονη παρουσία. Δεύτερο δείγμα ήταν στον Σακελάρη Σκευοφύλακα, ο οποίος φτιάχνει ένα Μαυροθήρικο με πλούσια αρώματα αποξηραμένων φρούτων και μπαχαρικών. Αναζήτησα να βρω πώς ήρθε η ποικιλία στο νησί και αν ήταν γηγενής.
«Το 1999, ο θείος μου, Βασίλης Βάσσος, που εργαζόταν στο υπουργείο Γεωργίας, ανακάλυψε αυτή την ποικιλία στη Νίσυρο, στην αυλή ενός συνταξιούχου δασκάλου. Η ποικιλία ονομαζόταν Μαυροθήλυκο, όμως κατά την εγγραφή του στο εθνικό μητρώο ποικιλιών ο υπάλληλος έκανε λάθος και το πέρασε ως Μαυροθήρικο. Η οικογένειά μου ήταν η πρώτη που καλλιέργησε Μαυροθήλυκο στην Κω, με τις πρώτες φυτεύσεις να πραγματοποιούνται το 2009. Ο πατέρας μου, Αντώνης Χατζηνικολάου, είχε όνειρο να στήσει το οινοποιείο για να προστατεύσει την ποικιλία», περιγράφει ο Στηβ Χατζηνικολάου, ιδιοκτήτης πλέον του ομώνυμου οινοποιείου, το οποίο άνοιξε το 2013. «Σήμερα, βρισκόμαστε στη διαδικασία να αλλάξουμε τον φάκελο του οίνου για να περαστεί το σωστό όνομα. Ατιμη ποικιλία είναι, τα σταφύλια έχουν μαύρο χρώμα ακόμη κι όταν δεν έχουν ωριμάσει», καταλήγει.
Ποιος θα το φανταζόταν πως η Κως, που πριν από τριάντα χρόνια αγνοούσε τις οινοποιήσιμες ποικιλίες, θα ήταν σε θέση να προσφέρει τέτοια ποικιλία στον εθνικό μας αμπελοοινικό χάρτη!
Πληροφορίες
-Ktima Akrani, Ασφενδιού, Τ/ 22420-69860
-Πέτρα Μαρίνου, Λινοπότι, Τ/ 22420-68500
-Οινοποιείο Παπακωνσταντίνου, Πυλί, Τ/ 69834-59509
-Οινοποιείο Σκευοφύλακα, Κέφαλος, Τ/ 69744-15371
-Οινοποιείο Χατζηεμμανουήλ, Ασφενδιού, Τ/ 22420-68888
-Οινοποιείο Χατζηνικολάου, Μεσαριά, Τ/ 69453-72999
kathimerini.gr
