Στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η αναγνώριση του καθεστώτος πρόσφυγα δεν συνεπάγεται ένα νέο ξεκίνημα, αλλά μία απότομη πτώση στο κενό.
Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της οργάνωσης Refugee Support Aegean (Μάρτιος 2025), οι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στην Κω και στη Λέρο εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις Κλειστές Ελεγχόμενες Δομές (ΚΕΔ) μόλις τριάντα ημέρες μετά τη χορήγηση ασύλου – συχνά πριν καν λάβουν βασικά έγγραφα, όπως η Άδεια Διαμονής Ενιαίου Τύπου (ΑΔΕΤ).
Το αποτέλεσμα είναι εκατοντάδες άνθρωποι να βρίσκονται άστεγοι, χωρίς πρόσβαση σε πρόνοια, εργασία ή στέγη, σε περιοχές που στους τουριστικούς χάρτες φαντάζουν ως παράδεισοι, αλλά στην πράξη λειτουργούν ως ανθρωπιστικές παγίδες.
Ένας μήνας για να τα προλάβουν όλα
Η αυστηρή διοικητική πρόβλεψη επιβάλλει την αποχώρηση από τις δομές φιλοξενίας εντός ενός μήνα από την επίδοση της απόφασης ασύλου. Ωστόσο, το χρονοδιάγραμμα αυτό αγνοεί πλήρως την πραγματικότητα: σε πολλές περιπτώσεις, δεν έχουν προλάβει να εκδοθούν καν τα πρώτα κρίσιμα έγγραφα – ούτε η άδεια διαμονής, ούτε ο ΑΜΚΑ, ούτε ο ΑΦΜ.
Μέσα σε μόλις τριάντα ημέρες, οι πρόσφυγες καλούνται να ολοκληρώσουν δακτυλοσκόπηση, να αιτηθούν ΑΔΕΤ, να βρουν κατοικία, να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, να αναζητήσουν σχολείο για τα παιδιά τους και να εξασφαλίσουν την αναγκαία διοικητική υποστήριξη. Όμως, η διαδικασία αυτή –που θα απαιτούσε εβδομάδες ή και μήνες σε ιδανικές συνθήκες– αποδεικνύεται πρακτικά αδύνατη.
Αντί να συμβολίζει την αρχή μίας αυτόνομης ζωής, ο μήνας αυτός μετατρέπεται στο όριο ανάμεσα στην ελπίδα και την εγκατάλειψη.
Εξώσεις χωρίς εξαιρέσεις
Στην Κω, οι εξώσεις εφαρμόζονται χωρίς καμία ευελιξία, ακόμη και σε περιπτώσεις οικογενειών με μικρά παιδιά ή ευάλωτους ανθρώπους. Η ίδια η RSA καταγράφει ότι η αποχώρηση από τις δομές επιβάλλεται απαρέγκλιτα, ενώ τα ραντεβού για δακτυλοσκόπηση δίνονται με σημαντική καθυστέρηση.
Χωρίς ΑΔΕΤ, ο πρόσφυγας δεν έχει τη δυνατότητα να προχωρήσει σε έκδοση ΑΜΚΑ ή ΑΦΜ, ούτε να ανοίξει τραπεζικό λογαριασμό ή να νοικιάσει κατοικία. Η κατάργηση του προγράμματος κοινωνικής ένταξης HELIOS στα μέσα του 2024 έχει αφήσει κενό στην πρόνοια, χωρίς κανένα εναλλακτικό σχήμα στήριξης. Όσοι ζητούν βοήθεια, απλώς ενημερώνονται πως δεν υπάρχει διαθέσιμο πρόγραμμα.
Παρόμοια εικόνα και στη Λέρο
Ανάλογες συνθήκες καταγράφονται και στη Λέρο. Η RSA τεκμηριώνει, με τη χρήση επίσημων εγγράφων, περιπτώσεις όπου αναγνωρισμένοι πρόσφυγες εξαναγκάζονται να αποχωρήσουν από τις δομές πριν ακόμα ολοκληρωθεί η δακτυλοσκόπηση – διαδικασία απαραίτητη για την έκδοση άδειας διαμονής.
Το αποτέλεσμα: άνθρωποι μένουν άστεγοι, χωρίς κανένα επίσημο έγγραφο, χωρίς δυνατότητα να αποδείξουν την προσφυγική τους ιδιότητα. Η RSA χαρακτηρίζει το πρόβλημα ως δομικό και όχι απλώς γραφειοκρατικό.
Υποεκπροσώπηση στον σχεδιασμό πολιτικών ένταξης
Παρά την απουσία επίσημων στατιστικών στοιχείων για τον αριθμό των προσφύγων ανά νησί, η έκθεση προσφέρει μια έμμεση εικόνα μέσω του νέου προγράμματος HELIOS Plus, για την περίοδο 2025–2028. Για ολόκληρη την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου –που περιλαμβάνει την Κω, τη Λέρο, τη Ρόδο και τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα– το πρόγραμμα προβλέπει στήριξη για μόλις 210 άτομα, με συνολικό προϋπολογισμό 3,8 εκατομμύρια ευρώ. Ο αριθμός αυτός υποδηλώνει την ουσιαστική περιθωριοποίηση των νησιωτικών προσφύγων από τον κεντρικό σχεδιασμό.
Όπως επισημαίνει η RSA, οι περισσότεροι αναγνωρισμένοι πρόσφυγες στα νησιά παραμένουν αόρατοι για την πολιτεία. Είναι άστεγοι, χωρίς επίσημη καταγραφή, χωρίς καμία στήριξη, και με περιορισμένες ή μηδενικές δυνατότητες να τεκμηριώσουν το νομικό τους καθεστώς.
Δύο ταχύτητες: Νησιά και ενδοχώρα
Η εικόνα έρχεται σε αντίθεση με την κατάσταση στην ενδοχώρα, όπου παρατηρείται μεγαλύτερη ανοχή στην εφαρμογή των διοικητικών προθεσμιών. Στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις, λειτουργούν Κέντρα Ένταξης Μεταναστών, δημοτικοί ξενώνες και κοινωνικές υπηρεσίες – έστω και με αδυναμίες.
Αντίθετα, στην Κω και στη Λέρο δεν υπάρχει κανένα αντίστοιχο πλαίσιο στήριξης. Οι αιτήσεις ανανέωσης άδειας διαμονής υποβάλλονται αποκλειστικά μέσω email, χωρίς επιβεβαίωση παραλαβής. Οι ενδιαφερόμενοι δεν γνωρίζουν καν αν η αίτησή τους έχει πρωτοκολληθεί, ενώ σε περίπτωση λάθους ή απώλειας ραντεβού, η διόρθωση απαιτεί φυσική παρουσία και επιμονή.
Από την αναγνώριση στην εγκατάλειψη
Η RSA προειδοποιεί: η αναγνώριση του καθεστώτος διεθνούς προστασίας πρέπει να σηματοδοτεί την αρχή της ένταξης – όχι την έναρξη μίας περιόδου ακραίας επισφάλειας. Η σημερινή κατάσταση στα νησιά αποκαλύπτει μία πολιτική δύο ταχυτήτων που οδηγεί δεκάδες ανθρώπους στην αορατότητα και την εγκατάλειψη.
Το ελληνικό κράτος συνεχίζει να απαιτεί αυτονομία από τους πρόσφυγες, χωρίς να τους εξασφαλίζει τα απαραίτητα εργαλεία. Χωρίς άδεια διαμονής, χωρίς στέγη, χωρίς έσοδα και χωρίς επίσημα έγγραφα, η αναγνώριση καταλήγει να λειτουργεί ως βάρος αντί για δικαίωμα.
Όπως επισημαίνει η έκθεση, «ένας μήνας για να χαθούν όλα» δεν είναι υπερβολή – είναι μία ακριβής περιγραφή μίας πολιτικής που αποδομεί την προστασία πριν καν τη θεμελιώσει.
Πηγή:www.dimokratiki.gr
