Οι τελευταίοι χαμάληδες της Κω, σιγά, σιγά χάθηκαν και ήταν αρκετοί. Αφού άλλοι βγήκαν στη σύνταξη, για τον μόχθο και την σκληρή εργασία τους, άλλοι πέρασαν στην αιωνιότητα.
Η παρουσία τους στην καθημερινή ζωή της πόλης, ήταν μια μοναδική εικόνα, που τη βλέπαμε στις δεκαετίες, από το 1950 1960, έως και το 1970, του περασμένου 20 ου αιώνα.
Κουβαλούσαν στους στιβαρούς ώμους τους τα πάντα, από τσουβάλια με αλεύρι, μέχρι τσουβάλια με τσιμέντο.
Τα βαριά φορτία, τα μετάφεραν παντού, ιδίως στις οικοδομές πάνω στο τρίκυκλο, μηχανάκι ή και στο τρίκυκλο ποδήλατο.
Αργότερα πήραν φορτηγά αυτοκίνητα, όπου κουβαλούσαν και έπιπλα για τις μετακομίσεις, άλλα και ποικίλα εμπορεύματα και ηλεκτρικές οικοσκευές. Οι παλιότεροι πέρα από το ταπεινό υποζύγιο, γαϊδουράκι, είχαν ένα αυτοσχέδιο καρότσι ή μια μεγάλη ξύλινη τάβλα, με δυο ρόδες και κουβαλούσαν μέχρι και τις βαλίτσες των ταξιδιωτών, από το καράβι, μέχρι τα καταλύματά τους. Άλλοι ήταν μικρόσωμοι, αλλά όχι και αδύναμοι και άλλοι μεγαλόσωμοι, με καλή καρδιά.
Όλοι σχεδόν ήταν αξιοπρεπείς, τίμιοι και ευγενικοί, ριγμένοι στη βιοπάλη, αν και αναλφάβητοι οι περισσότεροι.
Η άοκνη εργατική παρουσία τους, αναδείκνυε περίτρανα τον κομβικό ρόλο των μεταφορέων, των αχθοφόρων, των χαμάληδων, των κουβαλητών, των βαστάζων, όπως τους έλεγαν, στην καθημερινή ζωή της πόλης.
Επίσης διακρίνονταν για την ιδιαίτερη, άμεση επικοινωνία τους στην κοινωνία, της τότε δύσκολης οικονομικά, μεταπολεμικής εποχής. Ίσως να θυμόμαστε, εκείνες τις σπάνιες φιγούρες, τις ιδρωμένες από τον καθημερινό κάματο, της δουλειάς, για να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των πελατών τους. Όμως δεν τους ήταν αρκετή η δουλειά, του βαστάζου και του κουβαλητή και έκαναν και τον ανεπίσημο ατζέντη, στους πρώτους Έλληνες τουρίστες της Κω. Σαν καλοπροαίρετοι πράκτορες, τους εύρισκαν και τους σύστηναν, μέχρι και τα καταλύματά τους, ενώ παράλληλα κουβαλούσαν τις βαριές αποσκευές των ταξιδιωτών.
Όπως ο αξέχαστος, Στάθης ο Σκιαθίτης και ο αείμνηστος, Στεφανής ο Σαράντης. Κουράζονταν ολημερίς, αλλά παρόλα αυτά, αντιμετώπιζαν τις καθημερινές προκλήσεις της ζωής, με υπομονή, αλληλεγγύη και περίσσια ανθρωπιά. Μια νοσταλγική αναδρομή στην ζωή και τις εμπειρίες που απέκτησαν, αναδεικνύει παράλληλα και την καθημερινή τους δραστηριότητα, κυρίως στο λιμάνι και στην Αγορά, της παλιάς πόλης της Κω.
Ο απλοϊκός τρόπος ζωής των παλιών, μεταφορέων, αχθοφόρων ή χαμάληδων, στην καθομιλουμένη, η προσφορά και η στήριξή τους στην τότε εποχή, διαμόρφωσε της βάσεις της σημερινής εργατικής κοινωνίας. Συγχρόνως δε, κρατούσαν το σπιτικό και την πολυμελή οικογένειά τους, με την πενιχρή αμοιβή που ελάμβαναν.
Ας θυμηθούμε μερικούς, όπως ο Σκεύος ο Φουντωτός, μεταφορέας της πόλης, με το φορτηγό αυτοκίνητό του.
Ο Μπουρνής με την ντουντούκα του, γνωστός και ως ο τελάλης της Κω. Ο παλιός χαμάλης, ο Στάθης ο Σκιαθίτης και ο Στεφανής ο Σαράντης, που ήταν όπως προανέφερα, οι πρώτοι ανεπίσημοι ατζέντηδες και μεταφορείς, των πρώτων Ελλήνων τουριστών στο νησί μας.
Βέβαια σήμερα υπάρχουν οργανωμένες μεγάλες και μικρές, μεταφορικές επιχειρήσεις και υπηρεσίες, καθώς και Εταιρίες μεταφορών, με μεγάλα φορτηγά και με νταλίκες και διαθέτουν τα τελευταίου τύπου μηχανήματα, όπως γερανούς, κλαρκ κλπ, τα οποία έχουν κάνει τη δουλειά των μεταφορέων ευκολότερη. Μεταφορείς υπήρξαν και στους κάμπους, με τα φορτηγά που διέθεταν τότε, όπως ο Αγγελής ο Παπαγγελής και ο Λευτέρης ο Χατζηνικολάου, από το Ασφενδιού, οι οποίοι έπειτα διέθεταν και ταξί. Στην πόλη της Κω ήταν και ο Κώστας ο Θαλασσινός.
Από την Αντιμάχεια, ήσαν ο Νικόλας ο Σαράγιας, ο Ζορμπαλάς ο Πελοπίδας και ο Χατζημανώλης, που φόρτωναν και ξεφόρτωναν, εκτός από καρπούζια, πεπόνια και λοιπά κηπευτικά και τόνους ντομάτας και τους μετέφεραν στα επτά Εργοστάσια, τοματοπολτού της Κω. Επίσης οι αδελφοί Δανελλάκη και ο Μίνος, που στην αρχή είχαν φορτηγό και μετά ταξί.
Ακόμη ο Τσουκαλάς ο Βασίλης, ο Τυράς και ο Χατζηπαναγιώτης, ο τελευταίος ιδιοκτήτης, με το χαρακτηριστικό πράσινο τρίκυκλο, που τελευταία πωλούσε και κηπευτικά και φρούτα.
Μεταφορέας με δικό του φορτηγό μεταφορών, είναι και ο συνταξιούχος σήμερα, ο κ. Γιώργης ο Κιάρης, από το ορεινό χωριό Λαγούδι. Όλοι αυτοί, παρά τη φτώχεια της εποχής και τις δυσκολίες της ζωής, κράτησαν της αξίες και τις παραδόσεις του τόπου τους. Αποτελούν δε μέρος της παραδοσιακής, ζωντανής, ιστορικής κληρονομίας του νησιού μας, πρωταγωνιστές στις παλιές κυρίως, ασπρόμαυρες ή έγχρωμες φωτογραφίες, κρεμασμένες στους τοίχους, των ασπρισμένων και νοικοκυρεμένων σπιτιών του χωριού.
Υ.Γ. Παρακαλώ, όσοι θυμάστε ονόματα των παλιών αχθοφόρων της Κω, να μας τους αναφέρετε.
Σας ευχαριστώ.
Ξανθίππη Αγρέλλη
(οι φωτογραφίες είναι από το βιβλίο του Κ. Κογιόπουλου "Η Κως της εργασίας")
