Διόλου εύκολο δεν είναι να πρέπει να μιλήσεις για τη ζωή και το έργο του αδελφού σου.
Και μάλιστα ενός αδελφού που αποτέλεσε πρότυπο για σένα και που φρόντιζες σ' όλη σου τη ζωή να σε διδάσκει, να σε νουθετεί και να σε καθοδηγεί στα δικά σου βήματα. Η προσπάθειά μου επομένως θα εστιασθεί στην αποφυγή της υποκειμενικότητας και του υπερβολικού λόγου, ώστε να καταφέρω να είμαι πειστικότερος στα όσα θα σας εκθέσω για έναν άνθρωπο που πέρασε από τη ζωή, αφήνοντας τα δακτυλικά του αποτυπώματα στην ελληνική γραμματεία και ιδιαίτερα στα δωδεκανησιακά ιδιώματα, στα τοπωνυμικά και ονοματικά, στη λαογραφία και την ιστορία των νησιών μας, χωρίς θορύβους και τυμπανοκρουσίες και με περισσή σεμνότητα.
Ευθύς εξαρχής, λοιπόν, θέλω μόνο δυο λόγια να πω για την ερωτική του σχέση με την ελληνική γλώσσα και τα ιδιώματα των νησιών μας. Ξόδεψε ολόκληρη τη ζωή του γι' αυτή του την αγάπη. Πώς να ξεχάσω, όταν την ψυχή του πλημμύριζε ο λόγος του Νίκου Καζαντζάκη για την ελληνική γλώσσα και άρχισε να μου διαβάζει το απόσπασμα του προλόγου που είχε ήδη ετοιμάσει για ένα από τα βιβλία του. Κι εγώ ως θαυμαστής και ζηλωτής του επιστημονικού του λόγου άνοιγα τ΄ αυτιά και τα σωθικά μου, μην τύχει και χαθεί στάλα από την χαμηλόφωνη και μελίρρυτη φωνή του:
..Για να αντιληφθούμε τη σπουδαιότητα της διάσωσης από τη φθορά του χρόνου έστω και μιας λέξης από τον πνευματικό θησαυρό που κληρονομήσαμε, αρκεί να αφήσουμε τα μάτια της ψυχής να ανατρέξουν πίσω στο χρόνο και να μεταφερθούμε νοερά στον Μυστρά. Και ο λόγος για τον Καζαντζάκη που είχε πάει εκεί με τον Σικελιανό, όπου έξω από τη Σπάρτη είδαν ένα παράξενο λουλούδι και το έκοψαν. Ρώτησαν τα παιδιά που μαζεύτηκαν γύρω πώς το έλεγαν το λουλούδι, αλλά εκείνα δεν ήξεραν. Ένα αγόρι είπε να πάει να ρωτήσει τη θεία τη Λενιώ, γύρισε όμως και είπε ότι η θεία η Λενιώ πέθανε προχθές. Και ο Καζαντζάκης μονολογεί:
-Η καρδιά μας σφίχτηκε. Νιώσαμε πως είχε πεθάνει μια λέξη. Πέθανε και δεν μπορεί κανένας πια να την τοποθετήσει σ’ ένα στίχο και να την κάμει αθάνατη. Τρομάξαμε. Ποτέ θάνατος δεν μας φάνηκε τόσο ανεπανόρθωτος. Κι αφήκαμε το λουλούδι απάνω στο φράχτη, απλωτά σαν πτώμα2...
Ο Μιχάλης Σκανδαλίδης είδε το πρώτο φως της ζωής του στα πέτρινα χρόνια της ιταλικής κατοχής, το 1935, στο Μανδράκι της Νισύρου. Η μητέρα μας ήταν βέρα Νισυριά, η Καλλιόπη του Νικόλα του Παπάτσου κι ο πατέρας μας από την Καρδάμαινα, ο Ευστάθιος Σκανδαλίδης του Μιχαήλ, με πιθανές ρίζες από τη Νίσυρο, από τους Σκανδάλιους. Ο Μιχάλης υποστηρίζει ότι:
…το οικογενειακό όνομα Σκανδαλίδης στην απέναντι Καρδάμαινα έρχεται από τη Νίσυρο.
Εύκολο ήταν, κάποιος Σκανδάλιος3 που πήγε απέναντι για μόνιμη εγκατάσταση, να γίνει Σκανδαλίδης, σε καιρούς που μάστιζε τους δασκάλους μας η αρχαιομανία και ανεξέλεγκτα πρόσθεταν αρχαιοπρεπείς καταλήξεις στα ονόματα των μαθητών τους, πλάθοντας έτσι επώνυμο «επί το αρχαιότερον4».
Στο Μανδράκι γεννήθηκαν τα άλλα δυο μας αδέλφια, ο Νίκος και ο Γιάννης, ενώ η οικογένεια μεταφέρθηκε στην Καρδάμαινα το 1944, όπου και γεννήθηκα εγώ το 1946.
Η πρώτη έντονη μνήμη μου για τον Μιχάλη βρίσκεται στην Καρδάμαινα, όπου τα καλοκαίρια ερχόταν από τη Ρόδο για λίγες ημέρες, εκεί που σπούδαζε στην Παιδαγωγική Ακαδημία, δουλεύοντας. Η σκηνή στο σπίτι μας, καλοκαίρι δεκαετίας του ‘50. Η μητέρα στην κουζίνα κι απέναντί της ο διάδρομος, η αυλή και η ξύλινη εξώπορτα. Έξω από την εξώπορτα ο Μιχάλης όρθιος με το ψηλό του ανάστημα και με το δείκτη του δεξιού του χεριού να σχηματίζει τον αριθμό 1.
Ζητούσε από τη μητέρα μια δραχμή για να πάει στο καφενείο με τους φίλους του για έναν ελληνικό καφέ. Κι η μητέρα, που ποτέ δεν έλεγε όχι, έδειξε στον Μιχάλη, με το δάχτυλο στο στόμα, το σήμα της σιωπής, μπήκε από την εσωτερική πόρτα στο εμποροραφείο του πατέρα και με το δικό της τρόπο, πήρε από το συρτάρι τη δραχμή για να τη δώσει στη συνέχεια στον αγαπημένο της πρωτογιό
Αυτά τα χρόνια τα σκληρά και στερημένα πέρασαν οι δικές μας γενιές κι είναι δύσκολο σήμερα να τα πεις και να πείσεις τα παιδιά μας. Αλλά έτσι γίνεται πάντα μέσα από τα χρόνια της ιστορίας του ανθρώπου. Όλα αλλάζουν από εποχή σε εποχή, από γενιά σε γενιά. Κι αφήνουν πίσω τους και γλυκές και πικρές αναμνήσεις.
Πάντα θυμάμαι τον μεγάλο μου αδερφό, σοβαρό, μετρημένο αλλά και μ' ένα πλατύ χαμόγελο στο στόμα, συνεσταλμένο απέ-ναντι ακόμα και στα παιδιά, ντροπαλό, ευγενή, προσηνή και φιλικό με όλους και με λόγο πάντα σταράτο, ειλικρινή και τεκμηριωμένο. Κι εγώ, ως την απροσδόκητη και αιφνίδια θανή του, πάντα δίπλα του ή το λιγότερο στο τηλέφωνο με χιλιάδες ερωτήματα που ζητούσαν απάντηση. Του άρεσε πάντα να τον επισκέπτομαι τα πρωινά στο σπίτι του για να λύσουμε τις απορίες μου κι εκείνος πριν καθίσουμε στο γραφείο του να ετοιμάζει τον ελληνικό καφέ με τις φρυγανιές ή τα μπισκότα κι ύστερα ώρες πολλές να συζητούμε τις εν εξελίξει πνευματικές εργασίες που είχαμε μπροστά μας. Είναι αλήθεια, πως τώρα που πια δεν υπάρχει στη ζωή, πολλές απορίες τις επιλύω στα ιδιωματικά λεξικά του και τα τοπωνυμικά του, αλλά κι άλλες πολλές μού μένουν αναπάντητες. Είναι ένα αδιαμφισβήτητο κενό τουλάχιστον για μένα προσωπικά.
Στο γραφείο μου σήμερα, τα βιβλία του είναι η παρέα μου και οι συμβουλάτορές μου, είναι εκείνα με τα οποία συνομιλούμε πλέον.
Ήτανε άνοιξη του 2016, θαρρώ, όταν ένα πρωί στον καφέ μας, με παρακάλεσε να μην του χαλάσω χατίρι και να βρεθούμε το καλοκαίρι εκείνης της χρονιάς στην Καρδάμαινα και τα τρία αδέλφια, Μιχάλης, Νίκος και Κώστας. Του το υποσχέθηκα. Κι ένα άλλο πρωί πάλι, μου ζήτησε και δεύτερο χατίρι? να πάμε και στη Νίσυρο, έστω για μια μέρα. Τέλη Αυγούστου βρεθήκαμε στην Καρδάμαινα. Και στις 30 Αυγούστου οι δυο μας με τις γυναίκες μας φτάσαμε στον γενέθλιο τόπο των αδελφών μου και της μητέρας.
Η πρώτη του κουβέντα ήταν ν’ ανεβούμε για προσκύνημα στη Σπηλιανή. Ήταν όντως μια μυσταγωγία κι ο Μιχάλης ήθελε να καθίσουμε λίγο περισσότερο για περισυλλογή και για πρώτη φορά μου ζητούσε να τον φωτογραφίζω, κάτι που δεν το συνήθιζε ποτέ του. Κι ύστερα σαν κατηφορίσαμε τα σκαλιά της Μεγαλόχαρης της Θαυματουργού, ήρθε στο στόμα του το επόμενο χατίρι? ν' ανεβούμε στον Τρούλο και να φωτογραφηθούμε στο σπίτι της μητέρας μας, που τώρα πια δεν μας ανήκει, εκεί όπου γεννήθηκε. Έτσι κι έγινε.
Ένα μικρό βιογραφικό
Ο Μιχάλης τέλειωσε το Ιπποκράτειο Γυμνάσιο της Κω, αποφοίτησε από την Παιδαγωγική Ακαδημία της Ρόδου και μετεκπαιδεύτηκε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (1963-1965). Υπηρέτησε ως δάσκαλος και διευθυντής στα Πρότυπα της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ρόδου (1965-1986) και διευθυντής της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Δωδεκανήσου (1986-1990).
Υπήρξε γραμματέας της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου (1986-2002), αντεπιστέλλον μέλος του Φιλολογικού Συλλόγου «Παρνασσός», μέλος της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας, της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας, της Δωδεκανησιακής Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας (Δ.Ι.Λ.Ε.), της Εταιρείας Νεοελληνικής Διαλεκτολογίας και μέλος της Εφορευτικής Επιτροπής της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρόδου.
Ο Μιχάλης Σκανδαλίδης απεβίωσε στις 4 Ιανουαρίου 2017 και ώρα 10 το βράδυ. Η εξόδιος ακολουθία και η ταφή έγιναν στον κοιμητηριακό ναό των Ταξιαρχών από τον πρωτοσύγκελο Ιωάννη Χαλκιά και τον αρχιμανδρίτη Αντώνιο Πατρό με τη συμμετοχή και πολλών ιερέων, ενώ παρέστησαν ο βουλευτής Μάνος Κόνσολας, ο δήμαρχος Φώτης Χατζηδιάκος, ο πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Βαγγέλης Μανδρακός, αντιδήμαρχοι, ο τ. περιφερειάρχης Γιάννης Μαχαιρίδης, ο τ. βουλευτής Βασίλης Υψηλάντης, οι τ. δήμαρχοι Σάββας Καραγιάννης, Μάνος Κόκκινος, Γιώργος Γιαννόπουλος και Στάθης Κουσουρνάς, όπως επίσης και εκπρόσωποι πνευματικών ιδρυμάτων και συλλόγων.
Για τη ζωή και το έργο του Μιχάλη Σκανδαλίδη μίλησαν ο αρχιμανδρίτης Αντώνιος Πατρός, ο δήμαρχος Ρόδου Φώτης Χατζηδιάκος, ο Μανώλης Μακρής εκ μέρους της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών, ο πρόεδρος του Συλλόγου Συνταξιούχων Υπαλλήλων του Δημοσίου Νίκος Παπαεμμανουήλ, ο πρόεδρος της Ομοσπονδίας Δωδεκανησιακών Σωματείων Νίκος Κωνσταντινίδης, ενώ αναγνώστηκαν και ψηφίσματα συλλόγων.
Ψηφίσματα εξέδωσαν η Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, ο Δήμος Νισύρου, ο Πνευματικός Όμιλος Κώων «Ο Φιλητάς» και το Αναγνωστήριο Καλύμνου «Αι Μούσαι».
Εργογραφία
Η εργογραφία του υπήρξε πλούσια και έχει να κάνει με τα Δωδεκάνησα και το Αιγαίο:
1. Η Χάλκη της Δωδεκανήσου, Ηθογραφία-Κοινωνιογραφία, Αθήνα 1965, (σελ. 92).
2. Το τοπωνυμικό της Χάλκης Δωδεκανήσου, έκδ. της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, Αθήνα, 1982, (Πανδωδεκανησιακό Βραβείο Βασίλη Μοσκόβη 1983), (σελ. 120).
3. Ο Νησιωτικός Μικρόκοσμος του Δωδεκανησιακού Αρχιπελάγους - Νησίδες, Νησίδια (Βραχονησίδες), Βράχοι. Γεωγραφική, Ιστορική και Ονοματολογική προσέγγιση (Σαράντα δύο χάρτες εκτός κειμένου), έκδ. Αιχμή, Αθήνα, 1994, (σελ. 186).
4. Δωδεκανησιακή Μικρονησία. Αιγαίου Αινίγματα - Island grups of the Dodecanese. Enigmas of the Aegean, έκδ. Υετούσα, Αθήνα, 1997, (δίγλωσσο), (σελ. 180).
5. Ονοματολογική Ναυσιπλοΐα στο Ελληνικό Αιγαίο – Ο νησιωτικός μικρόκοσμος και μεγάκοσμος του Αιγαιακού Αρχιπελάγους, έκδ. Υπουργείου Αιγαίου-Εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα, 2001, (σελ. 430).
6. Τοπωνυμικά και Ονοματικά της νήσου Κω, έκδ. των Δήμων Κω, Δικαίου και Ηρακλειδών, Κως, 2002, (σελ. 570).
7. Λεξικό των Κωακών Ιδιωμάτων - Συμβολή στη συγκριτική μελέτη των γλωσσικών ιδιωμάτων της Κω, έκδ. Ο.Π.Α.Δ. Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Δωδεκανήσου και των Δήμων Κω, Δικαίου και Ηρακλειδών, Αθήνα 2006, (Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών 2005, και Πανδωδεκανησιακό Βραβείο Βασίλη Μοσκόβη του Πολιτιστικού Οργανισμού του Δήμου Αθηναίων έτους 2007), (σελ. 863).
8. Λεξικό των Ονομάτων της Ελληνικής Μυθολογίας (Εγκυκλοπαιδικό Ετυμολογικό), έκδ. Βερέττα, Ρόδος, 2012, (σελ. 443).
9. Λεξικό του Ιδιώματος της Καλύμνου, έκδ. Αναγνωστηρίου Καλύμνου "Αι Μούσαι", Κάλυμνος 2013, (σελ. 864).
10. Αιγαιοπελαγίτικα Γλωσσοϊστορικά Μελετήματα - Δωδεκάνησα, Κυκλάδες, Εύβοια, Κρήτη, Κύπρος- (τα εν διασπορά), έκδ. Βερέττα, Ρόδος, 2013, (σελ. 520).
11. Λεξικό του Ιδιώματος της Νισύρου, έκδ. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, Αθήνα 2015, (σελ. 834).
12. Λεξιλόγιον της διαλέκτου των Κώων Ιακώβου Ζαρράφτη, πρόλογος, σημειώσεις και επιμέλεια έκδοσης Μιχάλης Ευστ. Σκανδαλίδης, έκδ. Πνευματικός Όμιλος Κώων «Φιλητάς», σειρά αυτοτελών εκδόσεων, (έκδοση μετά θάνατον), Κως 2017, (σελ. 190).
Ακόμα δύο έργα του Μιχάλη βρίσκονται στα αρχεία της οικογένειας και πρέπει σε πρώτη ευκαιρία να υπάρξει η συνέχεια και η έκδοσή τους:
1. Οδωνυμικό της πόλεως Κω Η ιστορία της πόλης μέσα από τα ονόματα των δρόμων της.
Παραμένουν σε εκκρεμότητα τα εικαστικά (αρχιτεκτονικά σχέδια) του βιβλίου για τα οδωνύμια από την αρχιτέκτονα μηχανικό Ιουλία Παπαευτυχίου.
2.- Λεξικό του ιδιώματος της Χάλκης (Δωδεκανήσου), το οποίο έχει αποπερατώσει έως το γράμμα Μ. Υπάρχουν όμως σε χειρόγραφη μορφή και οι σημειώσεις του με τα υπόλοιπα λήμματα από το Ν έως το Ω.
Μερικές άλλες γλωσσικές μελέτες και άρθρα του
συγγραφέα για την Κω και τα Δωδεκάνησα.
1. "Ο Ρόδιος λαογράφος Αναστάσιος Βρόντης", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. Ι΄, έκδ Σ.Γ.Τ.Δ., Αθήνα, 1984, σσ. 369-384.
2. "Χαλκήτικα οικογενειακά ονόματα και παρατσούκλια από αρχαία και βυζαντινή επίδραση", στο περιοδικό Ονόματα, τ. 9, έκδ. Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία, Αθήνα, 1985, σσ. 258-262.
3. "Συμβολή στα ονοματολογικά της Χάλκης Δωδεκανήσου", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΑ΄, έκδ Σ.Γ.Τ.Δ., Αθήνα, 1986, σσ. 35-90.
4. "Πατρωνυμικά και μητρωνυμικά Χάλκης Δωδεκανήσου", στο περιοδικό Ονόματα, τ. 10, έκδ. Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία, Αθήνα, 1986, σσ. 169-178.
5. "Η πειρατεία στη Ρόδο και στα άλλα νησιά του δωδεκανη-σιακού αρχιπελάγους", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΒ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Αθήνα, 1987, σσ. 11-32.
6. "Νισύρικα οικογενειακά ονόματα", στο περιοδικό Ονόματα, τ. 12, 1988, σσ. 506-515, και στα Νισυριακά Χρονικά, τ. 11, έκδ. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, Αθήνα, 1990, σσ. 37-78.
7. "Νισύρικα βαφτιστικά ονόματα", στα Νισυριακά Χρονικά, τ. 12, έκδ. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών Αθήνα, 1993, σσ. 53-60.
8. "Το τοπωνύμιο Ζυά ή Ζυγιά της Κω - προσπάθεια ετυμολογικής προσέγγισης", στα Κωακά, τ. 4, έκδ. Πνευματικός Όμιλος Κώων "Ο Φιλητάς", Αθήνα, 1993, σσ. 14-15.
9. "Το πολύνησο της Νισύρου. Γεωγραφική, ιστορική και ονοματολογική προσέγγιση", στα Νισυριακά Χρονικά, τ. 13, έκδ. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, Αθήνα, 1994, σσ. 34-359.
10. "Πρώτη προσέγγιση στους κώδικες του 19ου αιώνα στη Χάλκη Δωδεκανήσου - Λίγο φως στην ιδιωτική ζωή του νησιού", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΕ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Αθήνα, 1994, σσ. 225-238.
11. "Η Αλάσαρνα: Κέντρο του αρχαίου δήμου των Αλασαρνιτών της Κω (Ιστορική και ονοματολογική προσέγγιση)", στον τιμητικό τόμο για τον Καθηγητή και Ακαδημαϊκό Αγ. Τσοπανάκη Φιλερήμου Αγάπησις, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 1997, σσ. 537-548, και στα Κωακά, τ. Ε', Αθήνα, 1995, σσ. 211-221.
12. "Ανασκευή στα τοπωνυμικά παράδοξα της Κω", στα Κωακά, τ. ΣΤ΄, έκδ. Πνευματικός Όμιλος Κώων "Ο Φιλητάς", Αθήνα, 1998, σσ. 477-494.
13. "Πρόταση αλλαγής ονομασίας του δήμου Πεταλούδων σε δήμο (Νέων) Ιστανίων" στις εφημερίδες Πρόοδος, αρ. φ. 14793/ 22-4-1998, Καθημερινή Δωδεκάνησος, αρ. φ. 133/22-4, Δημοκρατική της Ρόδου, αρ. φ. 4737/22-4-1998, Ροδιακή, της 22-4-1998.
14. "Φαρμακονήσι: Φαρμάκω ή Φάρμακος ή Φαρμακούσα, μια νησίδα του Δωδεκανησιακού αρχιπελάγους", στο περιοδικό Δωδεκανησιακή Αυτοδιοίκηση, τ. 7, έκδ. Τ.Ε.Δ.Κ. Δωδεκανήσου, Ρόδος, 1998, σσ. 18-19.
15. "Αλιμ(ν)ιά: Ένα μεγαλονήσι του Δωδεκανησιακού μικρόκοσμου (Ονοματολογική ιστορική προσέγγιση)", στο περιοδικό Δωδεκανησιακή Αυτοδιοίκηση, τ. 10, έκδ. Τ.Ε.Δ.Κ. Δωδεκανήσου, Ρόδος, 1999, σσ. 12-13.
16. "Καλόλιμνος-Λιμνιά (΄Ιμια): Ονοματολογικά", στο περιοδικό Δωδεκανησιακή Αυτοδιοίκηση, τ. 13, έκδ. Τ.Ε.Δ.Κ. Δωδεκανήσου, Ρόδος, 1999, σ. 20.
17. "Το Γυαλί της Νισύρου (Ιστορική αναδρομή - νέα στοιχεία ονοματολογικής προσέγγισης" στο περιοδικό Δωδεκανησιακή Αυτοδιοίκηση, τ. 14, έκδ. Τ.Ε.Δ.Κ. Δωδεκανήσου, Ρόδος, 1999, σ. 12.
18. "Η ελληνικότητα των βραχονησίδων του δωδεκανησιακού αρχιπελάγους και η εθνική σημασία τους", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΖ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2000, σσ. 495-508.
19. "Μερικά διορθωτικά και ερμηνευτικά στο τοπωνυμικό της Κω", στα Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου Νεοελληνικής Διαλεκτο-λογίας, τ. 3, Αθήνα, 2000, σσ. 279-294.
20. "Αστυπάλαια: προσεγγίσεις γύρω από την ονοματοθεσία του νησιού", στο περιοδικό Δωδεκανησιακή Αυτοδιοίκηση, τ. 15, έκδ. Τ.Ε.Δ.Κ. Δωδεκανήσου, Ρόδος, 2000, σ. 15.
21. "Αχούσα: Ένα δυσετυμολόγητο τοπωνύμιο της Δωδεκανήσου", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΖ΄, έκδ Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2000, σσ. 509-520.
22. "Ετυμολογικές νησωνυμικές αναζητήσεις στην επαρχία Καλύμνου", στα Καλυμνιακά Χρονικά, τ. 14, έκδ. Αναγνωστήριο Καλύμνου "Αι Μούσαι", Κάλυμνος, 2001, σσ. 147-156.
23. "Ιωνισμοί στο αρχαίο κωακό ονοματικό", στα Πρακτικά Ιστορία, Τέχνη, Αρχαιολογία της Κω, (Α' Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Κως, 2-4 Μαΐου 1997) - Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσ. Σχολή. Σειρά δημοσιευμάτων περιοδικού Αρχαιογνωσία, αρ. 1, Αθήνα 2001, σσ. 121-125.
24. "Ετυμολογικές προσεγγίσεις σε μερικά τοπωνύμια της Καρδάμαινας", στα Κωακά, τ. Ζ΄, έκδ. Πνευματικός Όμιλος Κώων "Ο Φιλητάς", Κως, 2002, σσ. 179-191.
25. "Αράγκη(η)-Λιόπυρα(τα): Δυο γειτονικά τοπωνύμια της Καρδάμαινας Κω Ετυμολογική προσέγγιση", στο περιοδικό Ονόματα, τ. 16, έκδ. Ελληνική Ονοματολογική Εταιρεία, Αθήνα, 1999-2002, σσ. 431-434.
26. "Κοινά διαλεκτικά Κω και Καλύμνου", στα Καλυμνιακά Χρονικά, τ. 15, έκδ. Αναγνωστήριο Καλύμνου "Αι Μούσαι", Κάλυμνος, 2003, σσ. 117- 136.
27. "Ιστορικές και άλλες ειδήσεις για την Τήλο από τη μελέτη των τοπωνυμίων της", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. Κ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2005, σσ. 181-200.
28. "Λεξικοί αρχαϊσμοί στα δημοτικά τραγούδια της Κω", στον τιμητικό τόμο Χάρις Χαίρε Μελέτες στη μνήμη της Χάρης Κάντζια, τ. Α', έκδ. ΥΠΠΟ-Αρχαιολογικό Ινστιτούτο Αιγαιακών Σπουδών, Αθήνα, 2004, σσ. 421-431.
29. "Αρχαιόθετα και βυζαντινά τοπωνύμια στο Πυλί της Κω", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΗ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2004, σσ. 115-125.
30. "Φυτώνυμα μικρονησωνύμια στο Αιγαίο. Το παράδειγμα της Δωδεκανησιακής μικρονησίας", στο Δωδεκανησιακόν Αρχείον, τ. 8, έκδ. Δ.Ι.Λ.Ε., Αθήνα, 2007, σσ. 157-168.
31. "Συμβολή στη μελέτη των ονομάτων νησίδων και βραχονησίδων της Δωδεκανήσου", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΙΘ', έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2005, σσ. 495-505.
32. "Γύρω από τα ονοματικά των Λειψών", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΚΑ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2007, σσ. 77-89.
33. "Παράλληλοι διαλεκτικοί αρχαϊσμοί στα γλωσσικά ιδιώματα Καρπάθου και Κω", στον τιμητικό τόμο για τον καθηγητή Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Κωνσταντίνο Μηνά Άνθη Φιλίας, Αθήνα, 2005, σσ. 293-311.
34. "Πρώτη προσέγγιση στα ονοματικά του κανονισμού δημογεροντίας Καλύμνου (1894)", στα Καλυμνιακά Χρονικά, έκδ. Αναγνωστήριο Καλύμνου "Αι Μούσαι", Κάλυμνος, 2005, σσ. 235-253.
35. "Κοινά διαλεκτικά Καλύμνου - Κω", στα Καλυμνιακά Χρονικά, τ. ΙΖ΄, έκδ. Αναγνωστήριο Καλύμνου "Αι Μούσαι", Κάλυμνος, 2007, σσ. 331-358.
36. "Διορθωτικά και συμπληρωματικά στα τοπωνυμικά και oνoματικά της Χάλκης", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΚΒ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2008, σσ. 265-275.
37. "Το αρσενικό και θηλυκό άρθρο 'ε' στο Καστελλόριζο: 'Ενα μονομάρτυρο γλωσσικό φαινόμενο στα ιδιώματα της Δωδεκανήσου", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΚΓ΄, εκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2009, σσ. 160-171.
38. "Μεσαιωνικά και Βυζαντινά εγκαταλείμματα στο γλωσσικό ιδίωμα της Καλύμνου", στα Καλυμνιακά Χρονικά, τ. ΙΗ΄, έκδ. Αναγνωστήριο Καλύμνου "Αι Μούσαι", Κάλυμνος, 2009, σσ. 401-406.
39. "Η αποικιστική κίνηση τους 8ο, 7ο και 6ο αι. π.Χ. αιώνες κάτω από το φως της μετανάστευσης των Ελλήνων στο σύγχρονο κόσμο: Το παράδειγμα Ροδίων και Κώων", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΚΔ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2010, σσ. 21-32.
40. "Αρχαίο διαλεκτικό υπόστρωμα στο γλωσσικό ιδίωμα της Νισύρου", στα Δωδεκανησιακά Χρονικά, τ. ΚΖ΄, έκδ. Σ.Γ.Τ.Δ., Ρόδος, 2017, σσ. 248-252.
Βραβεύσεις και Επαινετικοί λόγοι
Βραβεύσεις
Το έργο του Μιχάλη Σκανδαλίδη έγινε αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα, επαινέθηκε από καταξιωμένους πανεπιστημιακούς δασκάλους και βραβεύθηκε από επώνυμους φορείς των ελληνικών γραμμάτων.
-Η Ακαδημία Αθηνών το 2005 τον βράβευσε για το έργο του Λεξικό των Κωακών Ιδιωμάτων Συμβολή στη συγκριτική μελέτη των γλωσσικών ιδιωμάτων της Κω.
-Ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων το 2007 του απένειμε το Βραβείο Βασίλη Μοσκόβη για το ίδιο ως άνω έργο.
-Ο Πολιτιστικός Οργανισμός του Δήμου Αθηναίων το 1983 του απένειμε το Βραβείο Βασίλη Μοσκόβη για το έργο του Το Τοπωνυμικό της Χάλκης Δωδεκανήσου.
-Η Εισηγητική Επιτροπή της αρμόδιας Τάξης των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών της Ακαδημίας Αθηνών με την υπ' αρ. 1086/15.10.2012 απόφασή της εισηγήθηκε ομόφωνα τη βράβευση του έργου Λεξικό του ιδιώματος της Καλύμνου, πλην όμως επειδή το αίτημα συνυποβλήθηκε από το Αναγνωστήριο Καλύμνου «Αι Μούσαι» και τον Μιχάλη Σκανδαλίδη, το μεν πρώτο ως νομικό πρόσωπο δεν επιτρέπεται να τιμηθεί, ο δε δεύτερος είχε βραβευθεί κατά το έτος 2005 για το Λεξικό των Κωακών Ιδιωμάτων.
-Ο Πνευματικός Όμιλος Κώων «Ο Φιλητάς» το 2016 τον ανακήρυξε επίτιμο μέλος του για την ιδιαίτερη και ουσιαστική προσφορά του στον πολιτισμό της Δωδεκανήσου.
-Επίσης τιμήθηκε από τον Δήμο Ηρακλειδών (2002 και 2008), από τη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου (Φεβρουάριος 2003), από τη Λέσχη Lions Ρόδου (Μάρτιος 2006), από το Αναγνωστήριο «Αι Μούσαι» της Καλύμνου (Δεκέμβριος2013).
Επαινετικοί λόγοι
1.-Για Το Τοπωνυμικό της Χάλκης:
-Μανόλης Γ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας Πανεπιστημίου Θράκης:…Η μελέτη αυτή του Μ.Σ., δόκιμου εκπαιδευτικού και τοπικού μελετητή, προσθέτει έναν ακόμη κρίκο στην αλυσίδα των δημοσιεύσεων για τα τοπωνύμια της Δωδεκανήσου (βλ. ενδεικτικά τις μελέτες των Δ. Βαγιακάκου, Χ. Παπαχριστοδούλου, Ν. Ζάρακα, Ιω. Θωμόπουλου, Σωτ. Καρανικόλα, Χ. Κουτελάκη, Κ. Μηνά, Αγ. Τσοπανάκη κ.ά.)...Ο Μ.Σ. είναι δόκιμος ονοματολόγος (από τις πρόσφατες μελέτες του αναφέρω ενδεικτικά τις εξής: «Τα οικογενειακά ονόματα της Νισύρου», Νισυριακά 11 (1990), σ. 37-78 και «Νισύρικα βαφτιστικά ονόματα (συμβολή)», Νισυριακά 12 (1993), σ. 53-60) και η ενασχόλησή του με το δωδεκανησιακό υλικό μπορεί να αποφέρει και άλλα ευτυχή αποτελέσματα, χρήσιμα για την επιστημονική έρευνα, γλωσσολογική, ιστορική και λαογραφική…
-Ιωάννης Θωμόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Ονοματολογικής Εταιρείας:...Μια ευχάριστη έκπληξη...με την αληθινά ωραία μελέτη του, καλογραμμένη, προσεκτική, λαμπροτυπωμένη...
-Αναστάσιος Καραναστάσης, γλωσσολόγος-συντάκτης Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών:…Ωραία και ενδιαφέρουσα εργασία, κατά τρόπο άρτιο τεκμηριωμένη, πολύτιμη προσφορά στη Χάλκη και γενικά στην όλη δωδεκανησιακή βιβλιογραφία. Είναι από τις καλύτερες εκδόσεις της Στέγης...
-Δημήτριος Σ. Λουκάτος, ομότιμος καθηγητής Λαογραφίας Πανεπιστημίου Αθηνών:…σας συγχαίρω για την καλή εργασία και για το χρησιμότατο στη γλωσσολογία, τη λαογραφία και την ιστορία του νησιού θέμα σας. Με την ερευνητική γενική και ειδική βιβλιογραφία, με τους πίνακες ειδολογικής διαίρεσης των τοπωνυμίων και των πραγμάτων, πλαισιώνετε επιστημονικά και χρηστικά τη συλλογή σας...Σας συγχαίρω και για το συγγραφικό ήθος που έχει το βιβλίο σας…
-Κων/νος Μηνάς, Καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων:…Το διάβασα με πολύ ενδιαφέρον και αποκόμισα σημαντικήν ωφέλεια. Δουλέψατε πράγματι με αγάπη και φιλότιμο. Είναι αξιοζήλευτος ο γοργός ρυθμός με τον οποίο συντελείται η τοπωνυμική μελέτη της Δωδεκανήσου. Ας ελπίσουμε πως η μελέτη αυτή θα προχωρήσει σύντομα και στο βόρειο συγκρότημα των νησιών μας...
-Χριστόδ. Ι. Παπαχριστοδούλου, επίτιμος γυμνασιάρχης, φιλόλογος και ιστορικός:...είναι μια εργασία γραμμένη με προσοχή, καλά ενημερωμένη με βάση τους γλωσσικούς κανόνες, πλούσια βιβλιογραφία, κι έχει το πλεονέκτημα, εκτός από τη διάσωση των ονομάτων, με τους τύπους που ακούονται σήμερα, ότι στηρίζεται και σε ονόματα κωδίκων...Πλούσια βιβλιογραφία...Τα τοπωνύμια είναι γραμμένα με προσοχή...Να σας συγχαρώ για την επιμελημένη εργασία σας, το ζήλο με τον οποίο εργάσθητε, και με συγκινεί ότι η εργασία μου σαν πρωτοποριακή στα τοπωνυμικά-ονοματικά αρχίζει να βρίσκει μιμητές τόσο αφοσιωμένους στο έργο τους...
-Αγαπητός Τσοπανάκης, πρόεδρος Ακαδημίας Αθηνών:...είναι ένας επιμελής και ευσυνείδητος ερευνητής...Αξιοποίησε την καλή γνώση του ιδιώματος για να διαφωτίσει αρκετά τοπωνύμια...ο συγγραφέας είναι αξιέπαινος...
2.- Για το έργο Ο νησιωτικός μικρόκοσμος του Δωδεκανησιακού Αρχιπελάγους:
-Ο Σωτήρης Ι. Αγαπητίδης, καθηγητής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου:…Ο κ. Μιχ. Σκανδαλίδης, δόκιμος συγγραφέας σε θέματα λαογραφικά και τοπωνυμικά, είχε τη μεγάλη υπομονή -αλλά και επιμονή- να ασχοληθεί διεξοδικά με την αναλυτική περιγραφή της συνθέσεως του Δωδεκανησιακού συμπλέγματος. Μέσα σε ένα τόμο 165 σελίδων περιέλαβε το «νησιωτικό μικρόκοσμο» του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, εξετάζοντας το θέμα του από πολλές απόψεις: ιστορική, γεωγραφική, λαογραφική και πολιτισμική, χωρίς να παραλείψει και την εξέταση της προελεύσεως της σημερινής ονομασίας των διαφόρων νησιών και νησίδων. Η έρευνά του επεκτείνεται στα κύρια νησιά της περιοχής, τις νησίδες και τις βραχονησίδες (νησίδια), ακόμη και στους βράχους, συνολικά σε 393 νησιωτικές μονάδες που αποτελούν γεωγραφική, ιστορική και πολιτισμική ενότητα. Στην περιγραφή του παρουσιάζει τις νησιωτικές αυτές μονάδες κατά μερικότερες πολυνησιακές ενότητες, δηλαδή κάθε κύριο νησί με τις γύρω του νησίδες...
-Ο Κ. Ι. Τσαούσης στην εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» (17.7.1994):... έχει κάνει πολύ καλή ερευνητική δουλειά, αλλά και η παράθεση όλων αυτών των στοιχείων και πλήθους άλλων γίνεται μεθοδικά, με μιαν αφηγηματικότητα που κάνει τον αναγνώστη να νομίζει ότι διαβάζει περιπετειώδες μυθιστόρημα.
3.- Για τη Δωδεκανησιακή μικρονησία - Αιγαίου αινίγματα:
-Η τοπική εφημερίδα «Πρόοδος» (5.5.1998):...Μια ακόμα θαυμάσια δουλειά του δασκάλου Μιχάλη Σκανδαλίδη που αφορά τα μικρά νησιά μας...Στο βιβλίο αυτό τεκμηριώνεται η ελληνικότητα των νησιών, μέσα από ονόματα και μνημεία...
4.-Για την Ονοματολογική ναυσιπλοΐα στο Ελληνικό Αιγαίο. Ο νησιωτικός μικρόκοσμος και μεγάκοσμος του Αιγαιακού Αρχιπελάγους:
-Ο καθηγητής της μεσαιωνικής και νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής:...Χαίρομαι πολύ για τη σπουδαία δουλειά σας. Εργάζεσθε με σύστημα και βαθιά γνώση του χώρου...
-Ο γλωσσολόγος ακαδημαϊκός Δικαίος Βαγιακάκος:...σε συγχαίρω...κινούμεθα εις τον ίδιον δρόμον της μελέτης των νησιών. Και εις αυτό με βοηθούν τα μελετήματά σου...το ΕΡΓΟΝ σου αυτό δεν είναι προσφορά μόνον εις την επιστήμην, αλλά και εις το έθνος, και μάλιστα σήμερον...
-Η Ελευθερία Γιακουμάκη, από το Κέντρο Συντάξεως του Ιστορικού Λεξικού της Νέας Ελληνικής Γλώσσης:...Είναι εξαίρετη και φροντισμένη έκδοση και μια καλή μελέτη που προάγει την ονοματολογική έρευνα του τόπου μας...
-O Henrich, Günther Steffen, Ομότιμος Καθηγητής Βυζαντινής και Νεοελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Λειψίας: ...Πρόκειται οπωσδήποτε για σταθμό στην ελληνική τοπωνυμιολογία και γενικότερα τη "νησογραφία"...Θαύμασα και τους ευάριθμους ωραίους, χάρτες του βιβλίου σας, παλαιούς και σύγχρονους...
-Ο φιλόλογος Παναγιώτης Χαμουζάς (κατά τη βιβλιοπαρουσίαση στο Μέγαρο του Μεγάλου Μαγίστρου στις 7.3.2002):...Ο Μ.Σ. κινητοποίησε όλο τον ψυχικό του κόσμο, επιστράτευσε τη δύναμη του λόγου και της τέχνης, για να μας ποδηγετήσει στους κρυφούς του λογισμούς, στους μυστικούς κόσμους των ανησυχιών του. Ανήκει στους λίγους...Η πένα του κυλά παντού ακούραστη, υπομονετική, λογοτεχνική. Ανιχνεύει και ιχνογραφεί δίκαια και ισόμετρα όλα τα νησιά. Συνθέτει ένα ιστορικό μωσαϊκό τέχνης, έναν εθνικό πίνακα πάνω στον καμβά του αιγαιακού χώρου...Το βιβλίο του Μ.Σ. είναι ένα μνημειώδες έργο...θα παραμένει ένα εν δυνάμει και ενεργεία ελληνικό κανάλι, που θα προβάλλει το ελληνικό ήθος του Αιγαίου και την εθνική προσφορά του αγαπητού μας φίλου, συγγραφέα Μιχάλη Σκανδαλίδη…
5.- Για τα Τοπωνυμικά και Ονοματικά της νήσου Κω:
-Ο συγγραφέας και πρόεδρος της Δ.Ι.Λ.Ε. Νικόλαος Φορόπουλος:...Η πνευματική σου παραγωγή σε κατατάσσει στους εκλεκτούς Δωδεκανησίους διανοουμένους. Το συγγραφικό σου έργο είναι αξιόλογο σε ποιότητα και σε έκταση και καλύπτει σημαντικές πτυχές της επιστημονικής γνώσεως...
-Ο καθηγητής της μεσαιωνικής και νεότερης ευρωπαϊκής ιστορίας Ζαχαρίας Ν. Τσιρπανλής:...πολλά συγχαρητήρια για την εργατικότητα, το φιλέρευνο, την εμμονή στην ετυμολογική διακρίβωση. Ήταν ένα έργο που έλειπε για την Κω...
-Ο καθηγητής Γλωσσολογίας Χριστόφορος Χαραλαμπάκης:... αποτελεί πραγματικό θησαυρό...Θα αξιοποιήσω δεόντως το πλούσιο υλικό που συγκεντρώσατε, το οποίο διαφωτίζει σε ορισμένες περιπτώσεις δυσετυμολόγητα κρητικά τοπωνύμια...
-Ο καθηγητής Λαογραφίας Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης:...η μελέτη των τοπωνυμίων και των ονομάτων της Κω γίνεται με ξεχωριστή επιμέλεια, μεθοδικότητα και εντυπωσιακή βιβλιογραφική τεκμηρίωση...αποτελεί σημαντική προσφορά όχι μόνο στη γλωσσολογική, αλλά και τη λαογραφική έρευνα της Δωδεκανήσου...
-Ο καθηγητής Γλωσσολογίας Κωνσταντίνος Μηνάς:...Ο Μ.Σ.. .είναι επίσης ένας από τους καλύτερούς μας ονοματολόγους, τους μελετητές δηλαδή των προσωνυμίων και τοπωνυμίων της Ελλάδας...δεν είναι κάποιος ευκολογράφος οιηματίας...με το πνευματικό του ταλέντο, με την αδιάπτωτη επιμέλειά του, με την σε βάθος εξέταση των προβλημάτων εισήλθε αυτοδίκαια στον κύκλο των ονοματολόγων που δεν αρκούνται μόνο στην καταγραφή των ονομάτων-τοπωνυμίων του ελληνικού χώρου αλλά που επιμένουν να τα μελετούν ολόπλευρα και, έτσι, να προσφέρουν έργο και εθνικά και επιστημονικά πολύτιμο...
6.- Για το Λεξικό των Κακών Ιδιωμάτων:
-Η Ελευθερία Γιακουμάκη, διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων της Ακαδημίας Αθηνών:…Το Λεξικό του Μιχάλη Σκανδαλίδη θα αποτελέσει το terminus ande quem και το terminus post quem για τα κωακά ιδιώματα, δηλαδή θα λέμε: αυτό μαρτυρείται μετά την έκδοση του Λεξικού του Σκανδαλίδη, αυτό μαρτυρείται πριν την έκδοση του Λεξικού του Σκανδαλίδη. Και αυτό θα είναι πολύ σημαντικό για την επιστημονική έρευνα…
-Ο Νικόλαος Κονομής, φιλόλογος καθηγητής και ακαδημαϊκός: …Εκείνο το οποίο θέλω να εξάρω ιδιαιτέρως από το Λεξικό του κ. Σκανδαλίδη είναι αυτό που ελέχθη ήδη ως νεοτερισμός, αυτό το οποίο χρησιμοποιεί σε κάθε λήμμα του ιδιώματος της Κω σαν συμπληρωματική γνώση του λήμματος, λέξεις δηλαδή των ιδιω-μάτων τα οποία είναι μόνο στη Δωδεκάνησο. Αυτό είναι μια πολύ καλή ιδέα γιατί καμιά φορά παρασύρονται οι μελετητές και αρχίζουνε και πάνε από ιδίωμα σε ιδίωμα και κανείς δεν ξέρει πού θα τελειώσουν. Αυτός ο νεοτερισμός με είχε πάρα πολύ επηρεάσει, εκτός του πλούτου τον οποίο διεπίστωσα ότι διέθετε η συλλογή του κ. Σκανδαλίδη, εις το να προτείνω την βράβευσή του από την Ακα-δημία Αθηνών…
-Ιωάννης Προμπονάς, καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών:…συγχαρητήρια για το θαυμαστό, πολύτιμο, τεράστιο, άριστα συνταγμένο και τεκμηριωμένο βιβλιογραφικά έργο σας. Είναι ένας πραγματικός θησαυρός, πολύτιμος ιδιαίτερα για όποιον ασχολείται με την έρευνα της πολυαίωνης Ελληνικής γλώσσας…
-Ο Ζαχαρίας Τσιρπανλής, καθηγητής της Μεσαιωνικής και Νεότερης Ευρωπαϊκής Ιστορίας:…Πρόκειται για θαυμαστό όργανο δουλειάς. Το έργο σας αυτό, όπως και το προηγούμενο για τα ανθρωπωνύμια-τοπωνύμια της Κω, θα μείνουν εσαεί. Ως Κώος αισθάνομαι υπερήφανος για την επιστημονική προσφορά σας. Αισθάνομαι ακόμη σιγουριά, γιατί θα μπορώ με άνεση να στηριχθώ στα συμπεράσματά σας…
-Ο Παναγιώτης Χαμουζάς, Φιλόλογος και συγγραφέας:…Ένα τέτοιου είδους και τόσου όγκου Λεξικό δεν είναι συγγραφή εκ παρέργου γεννημένη, αλλά κατάθεση χρόνου, μόχθου μιας αποφραστικής σύλληψης, που απαιτούσε μεθοδική εργασία, επιμονή και προσήλωση…Ο Μ. Σκανδαλίδης ψιλολογεί σχολαστικά τη λεπτομέρεια. Μια λεπτομέρεια που δηλώνει υπαινικτικά την εσώτερη υφή της ψυχοσύνθεσής του…Γι’ αυτό και στον παραλληλισμό του λεξικού του Μιχάλη, δεν γνωρίζω σήμερα, παρόμοια λεπτολόγο προσπάθεια και επιμονή, προκειμένου μέσα από την συνάλληλη αισθητική απεικόνιση να αχθεί στην επιστημονική του κρίση…Στο Λεξικό αναδεικνύεται και αποδεικνύεται ότι μορφή και περιεχόμενο, φόρμα και ουσία, αρμονίζονται σε μια σύζευξη ισορροπίας, που διαιωνίζει όχι μόνο τη γλωσσική παράδοση, αλλά ιστορεί μαζί και μεταλαμπαδεύει και προάγει την ιστορική πορεία των λέξεων, σφυρηλατώντας τη γλωσσική μας παράδοση. Ένα βραβείο διαφορετικά δεν κερδίζεται…
-Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών:…Πρόκειται για έργο ζωής που μόνο όσοι ασχολούμαστε με τη λεξικογραφία μπορούμε να συνειδητοποι-ήσουμε το μέγεθος της προσφοράς σας…
Αντί επιλόγου
Μια επιστολή ανεπίδοτη
σε δεύτερο ενικό
...Έχω τόσα πολλά να σε ρωτήσω. Απορίες γραμματολογικές ένα σωρό. Τοπωνύμια που πρέπει να τα ετυμολογήσουμε. Ιδιώματα που χωρίς τη γνώμη σου δεν μπορούν να σταθούν στα δυο τους πόδια. Κι ύστερα ένα σωρό ιστορίες παλιές από την Κω και τη Νίσυρο που περιμένουν τις λεπτομέρειες τις δικές σου. Εγώ πάντα τις ήξερα λειψές. Και σ΄ έβαζα να προσθέτεις τις δικές σου ψηφίδες για να μπορούν να γίνουν ιστορίες για μικρούς και μεγάλους.
Θυμάσαι τον Αύγουστο του 2016 στην Καρδάμαινα και στη Νίσυρο και τα όσα μου ΄λεγες;
-Αυτό ήταν το μαγαζί του πατέρα.
-Κι εκείνο, το μαγαζί της Γούλας.
-Κι αυτό εδώ στα σκαλιά του Άι Γιάννη, το σπίτι του πάππου του Νικόλα του Παπάτσου.
-Τούτο ΄δω στον Τρούλο ήταν το σπίτι μας. Θα με φωτογραφήσεις;
-Αυτό που βλέπεις ήταν το καφενείο της μαμάς στην Ηλικιωμένη, προίκα του παππού του Νικόλα και της γιαγιάς της Μαριγώς.
-Βγάλε με μια φωτογραφία!
-Την Παναγιά την Ποταμίτισσα τη ξέρεις;
-Να και η Σπηλιανή μας. Όλη η Νίσυρος είναι η Σπηλιανή με τα θαύματά της. Εδώ θέλω να με φωτογραφήσεις.
Κι εγώ που ήξερα πως ποτέ δεν σου άρεσαν οι φωτογραφίες, προσπαθούσα να ερμηνεύσω τη λαχτάρα σου να πάμε στη Νίσυρο και στην Καρδάμαινα για να βρεθούμε αντάμα τα τρία αδέρφια ύστερα από χρόνους πολλούς και χωρίς τις διαμαρτυρίες σου να σε αποθανατίζω με το φωτογραφικό μου φακό.
Τώρα ξέρω, πως κάτι ήξερες και δεν μας το ΄λεγες. Κι ήθελες το ταξίδι εκείνο στη γενέτειρα να είναι το τελευταίο. Έτσι γίνεται πάντα στη ζωή. Κι αυτό το ξέρουμε όλοι. Νομοτέλειες βλέπεις.
Κι άλλωστε, κομμάτι της ζωής μας είναι ο θάνατος. Δε γίνεται αλλιώς.
Τα όνειρα όμως, δεν μπορεί να μας τα πάρει κανείς. Εκεί θα συναντιόμαστε κι οι κουβέντες μας δεν θα ΄χουν τελειωμό.
Κι ένα Επιτύμβιο
Εσύ διαβάτη που έφερες
ως εδώ τα βήματά σου
και σκεφτικός στέκεσαι
τώρα μπροστά μου,
άκου τα λόγια που θέλω να σου πω.
Ξόδεψα τη ζωή μου
προσπαθώντας με ζήλο
να κρατήσω ζωντανές τις λέξεις
που αργοπέθαιναν
στα χείλη των γερόντων
και των μοχθούντων
ανθρώπων στα βραχονήσια του Αιγαίου.
Από τη δική μου ανάσα
πήραν πνοή δροσερή
κι εκείνες πειθάρχησαν στις σελίδες μου
αρτιμελείς και μακάριες
για τη σωτηρία τους,
δίνοντας όρκο πως ποτέ δεν θα χαθούν.
1 Δημοσιεύτηκε στα «ΝΙΣΥΡΙΑΚΑ», τ. 21ος, έκδοση του Δήμου Νισύρου και της Εταιρείας Νισυριακών Μελετών, Αθήναι, 2020, σ. 97-111. Κυκλοφόρησε πρόσφατα.
2 Σκανδαλίδης Μιχάλης Ε., Λεξικό του ιδιώματος της Νισύρου, έκδ. Εταιρείας Νισυριακών Μελετών, Αθήναι, 2015, σ.σ. 9-10.
3 Το επώνυμο Σκανδάλιος είναι μαρτυρημένο στους καταλόγους ιδιοκτησίας του 1895: Σκαντάλιος Παπαμικές, και του 1828: παπα-Γεώργιος Σκανδάλου και Νικ. παπα-Γεώργιος Σκανδάλου. [Σκανδαλίδης Μιχάλης Ε., «Τα οικογενειακά ονόματα της Νισύρου», στα «Νισυριακά Χρονικά», τ. 11, έκδ. Εταιρεία Νισυριακών Μελετών, Αθήνα, 1990, σσ. 66-67 (σσ. 37-78).
4 Σκανδαλίδης Μιχάλης Ε., ό.π., σ. 66.
Rodiaki.gr
