Σε απόσταση 8-10 χιλιομέτρων από την Χώρα, την πόλη του νησιού μας, βρίσκονται οι θερμές ιαματικές πηγές. Πολλοί έγραψαν για αυτά τα εξαιρετικά, θεραπευτικά λουτρά, για την φυσική ζεστή λιμνοθάλασσα, όπου η θερμοκρασία του νερού φτάνει μέχρι και τους 40 ο C. Η Κως είναι πλούσια σε ψυχρές, θερμές και υπόθερμες πηγές, και στα τσιγγούρια, που αναβλύζουν παντού από την ακρογιαλιά της Αγίας Ειρήνης, μέχρι τη Βουρίνα, το Κοκκινόνερο, τον Άγιο Σουλά, κοντά στο Ασκληπιείο και τους Βουλκάνους. Τα Θερμά, τα ανακάλυψε πρώτος επί Ιταλοκρατίας, ο Ιταλός περιηγητής και Αρχαιολόγος, ο Λαουρέντζι. Διαπίστωσε δε, πως οι θερμές πηγές, στη θέση Άγιος Φωκάς, είναι πολύ πλούσιες σε ωφέλιμα για τον ανθρώπινο οργανισμό ιχνοστοιχεία, όπως κάλιο, νάτριο, ασβέστιο, μαγνήσιο, σίδηρο, θείο, χλώριο και ηφαιστιογενή ραδιενεργά μικροστοιχεία. Οι θερμές πηγές, πίσω στα θερμά της Κω, έρχονται με υπόγειες θαλάσσιες φλέβες, από το Ηφαίστειο Πολυβώτης, της Νισύρου. Τα ιαματικά, τα μεταλλικά θερμά νερά, λέγεται ότι ήταν γνωστά στον πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη, για αυτό και οι Ιταλοί κατακτητές τα αξιοποίησαν στον μέγιστο βαθμό. Μέχρι σήμερα, αμέτρητοι τουρίστες και ντόπιοι, τα επισκέπτονται, αν και τα κτήρια και οι υποδομές, είναι πλήρως εγκαταλειμμένες.
Σε μια συζήτηση που είχαμε με ένα συμπατριώτη μας, στον Τάκη Χατζηπυλιώτη, ανάμεσα σε ολόγλυκους λουκουμάδες, που φτιάχνει ο ίδιος και σε δροσερό παγωτό καϊμάκι, μας ξεδίπλωσε τις νοσταλγικές αναμνήσεις του. Τότε που μαζί με την γιαγιά του, την αρχοντική Μαρία Παπούλη, κατέβαιναν στα θερμά, για ιαματικούς λόγους και εκείνος τη συνόδευε. Όμως φωτογράφιζε, με τον παιδικό φακό του ματιού του, όλη την κίνηση και τη ζωή, που υπήρχε στη μεταπολεμική εποχή, στα Ιαματικά θερμά της Κω. Χωρίς να φιλοδοξούμε, να αναλύσουμε τους γεωλογικούς σχηματισμούς και την ιαματική δύναμη των θερμών, οι απλοί κάτοικοι, γνώριζαν πως θα περάσουν τα αρθριτικά τους, τα ρευματικά, τα δερματικά, τα γαστρεντερικά ή τη νεύρο πίεση και τις καρδιόπαθειες τους. Η πιο κατάλληλη εποχή, για να εξορμήσουν από όλο το νησί οι κάτοικοι, κυρίως ασθενείς και ηλικιωμένοι, ήταν τα πουζουνίκια, δηλ τα από-κηπίσματα, πριν τους πιάσουν τα πρωτοβρόχια, στο μικρό καλοκαιράκι του Σεπτεμβρίου-Οκτώβριου. Αφού είχαν πια τελειώσει οι λεσπέρηδες, δηλ οι αγρότες, τις δουλειές και μάζευαν τα απομεινάρια των καλοκαιρινών τους μόχθων, στους κήπους και στα χωράφια, αποκαμωμένοι αποφάσιζαν μα κάνουν λουτροθεραπεία στα Θέρμη τα spa της Κω. Βέβαια οι πιο πλούσιοι, πήγαιναν καθ’ όλη τη διάρκεια του καλοκαιριού ή και τους χειμερινούς μήνες. Αυτοί οι υπόγειοι θησαυροί, βρίσκονταν σε δυο σημεία στα πίσω θέρμη, στην Αγία Ειρήνη και στα εμπρός θέρμη, στον Άγιο Φωκά. Μεταφέρονταν δε οι λουόμενοι, με γκαζολίνες ή και με βάρκες ιστιοφόρες, ή με αλλά μηχανοκίνητα πλεούμενα. Ο Ζαφείρης, ο Λευτέρης και ο Νικολής ο Καίσερλης, μετάφεραν με τα μηχανοκίνητα καραβάκια τους, τους λουόμενους στα θέρμη στην Αγία Ειρήνη. Εκεί κοντά στο ομώνυμο Εξωκκλήσι, εγκαθίσταντο σε πρόχειρες, ψάθινες και καλαμένιες καλύβες ή σε τσαντίρια, φτιαγμένα από υφαντά χράμια και κουβέρτες. Ο Μανώλης, ο Συμεών, ο Τσουκνιάς και ο Χαλκίτης, μετέφεραν με τις γκαζολίνες τους δια θαλάσσης, τους λουόμενους στα θέρμη του Αγίου Φωκά.
Πριν το 1945, ο δρόμος ήταν πολύ στενός σαν κατσικόδρομος. Μετά εχίνε πιο φαρδύς, αλλά χωματόδρομος. Μέχρι που άλλαξε και έχουμε ένα ευρύ ασφαλτόδρομο, που οδηγεί στα θερμά. Όπως θυμάται και μας λέει, ο εκλεκτός φίλος Τάκης και τον ευχαριστούμε ιδιαίτερα, η γιαγιά του έπρεπε να κατέβει από το χωριό Αντιμάχεια, με το λεωφορείο της γραμμής, για να φτάσει στον παλιό σταθμό, απέναντι από το Ξενοδοχείο Αλεξάνδρα. Από εκεί, κατέβαιναν στον παλιό σταθμό των ταξί, απέναντι από το λιμάνι και έπαιρναν ένα ταξί, για να πάνε στα θερμά. Πολλές φορές, οι ταξιτζήδες έπαιρναν έξτρα παραγγελίες για προμήθειες που τις κουβαλούσαν στους λουόμενους. Τα παλιότερα χρόνια, όλη αυτή η διαδρομή, γίνονταν και με τα υποζύγια, που ήταν φορτωμένα με κάθε λογής προμήθειες. Όσοι δεν είχαν δικά τους ζώα, τους μετέφεραν οι αγωγιάτες. Ξεκινούσαν από βραδύς από τα χωριά και έφταναν την άλλη μέρα, στον προορισμό τους. Φόρτωναν, τα ζώα ή κουβαλούσαν με το ταξί, τις προμήθειες τους για μια εβδομάδα, αφού πρώτα έπαιρναν σειρά γραπτώς, για την διαμονή τους. Τα τρόφιμα που προτιμούσαν, ήταν μακράς διαρκείας. Εκτός από τις κονσέρβες του μπακάλη, έπαιρναν κόκκινο κρασσοτύρι ή τυρί της τυριάς, πράσινες τσακιστές ελιές, όσπρια, αυγά, ξερά σύκα, σταφίδες, καρύδια, αμύγδαλα, παξιμάδια, και λίγα κηπευτικά ή φρούτα. Νερό έπαιρναν από τις παρακείμενες, τρεχούμενες πηγές. Μαζί τους δε είχαν ένα πήλινο σταμνάκι και ένα τσουκαλάκι, καθώς και επίσης και ένα μπρίκι, καφερό για τον καφέ τους. Φυσικά, έπαιρναν και τον απαραίτητο ρουχισμό και τις αλλαξιές τους. Όσοι είχαν πιο άνετο οικονομικό τρόπο, προσέγγιζαν τα θερμά, δια θαλάσσης, με τρεχαντήρια, με μηχανοκίνητα καΐκια και με κάθε είδους διαθέσιμο πλεούμενο.
Οι πιο πλούσιοι, έπιαναν το Ιταλικό Δημοτικό κτίσμα, στον Άγιο Φωκά, με τα ανάλογα καταλύματα και με τις ειδικές μπανιέρες, όπου ερχόταν το ζεστό νερό με μηχανήματα, από την υποθαλάσσια πηγή. Έτσι οι λουόμενοι, με δυο φράγκα την ημέρα, εξασφάλιζαν ύπνο και ζεστό ιαματικό μπάνιο, στις μπανιέρες και φυσικά είχαν πρωινό και φαγητό, στο διπλανό εστιατόριο, καθώς και απογευματινό καφέ.
Οι φτωχότεροι έπρεπε να αρκεστούν, στις αυτοσχέδιες ξύλινες καμπίνες, όπου διέμεναν αφού βουτούσαν στη μικρή, στρογγυλή και ζεστή λιμνοθάλασσα, ή έμπαιναν με τη σειρά στις μπανιέρες. Πλήρωναν ένα ευτελές αντίτιμο, όμως έπρεπε μονοί τους να φροντίσουν για το πρωινό, το φαγητό και τον καφέ τους.
Τα βράδια η παραλία, γέμιζε με κάθε είδους χωρικούς και αστούς, που αποσπέριζαν, τρώγοντας πεπόνι ή καρπούζι και σχολιάζοντας τους πάντες και τα πάντα. Τα Θερμά επί Ιταλοκρατίας από το 1930, έως και το 1946, γνώρισαν μεγάλη άνθιση. Έπειτα σταδιακά εγκαταλείφθηκε η ωφέλιμη Ιπποκρατική Ιατρική των ιαματικών πηγών. Αντικαταστάθηκε δε, με φάρμακα, έμπλαστρα, αλοιφές, ενέσεις, φυσιοθεραπείες, για όλες τις παρεμφερείς ασθένειες,, που θεραπεύονταν ή ανακουφίζονταν από τις ζεστές ιαματικές πηγές, στα Θερμά της Κω.
Σήμερα αρκεί μια επίσκεψη, για να μας γέμιση με απογοήτευση. Η κατάσταση των κτηρίων βρίσκεται σε οριακό επίπεδο. Η επικινδυνότητα του κατηφορικού δρόμου είναι ανησυχητική, λόγω και της τελευταίας σεισμικής έξαρσης και η λακκούβα με το ζεστό νερό και τους δεκάδες λουόμενους να πλατσουρίζουν, μπορεί να είναι φυσική, αλλά όχι απόλυτα ασφαλής.
Ποιοι ευθύνονται για αυτό το κατάντημα στα θερμά του Αγίου Φωκά; Η Αρχαιολογία; η Περιφέρεια; ο Δήμος; η Πολιτεία γενικά;
Τα προηγούμενα χρόνια, κάθε Δήμαρχος, μας έδινε και μια συνέντευξη τύπου, για τα έτοιμα και μεγαλόπνοα σχέδια που είχε εκπονήσει, για την αξιοποίηση των Θερμών πηγών του Αγίου Φωκά. Όλα μετά από λίγο καιρό, παρέμειναν στάσιμα, στα Δημαρχιακά συρτάρια. Μήπως θα πρέπει να αξιοποιήσουμε αυτόν το φυσικό θησαυρό, του νησιού μας, με τα κονδύλια που μπορούμε να πάρουμε από την Ευρωπαϊκή Ένωση; Καλό είναι να μην αδιαφορήσει ο Δήμος και να φροντίσει να γίνει η Κως και τα ιαματικά Θερμά της, πρότυπο ιαματικών λουτρών στα Δωδεκάνησα, με τις ευλογιές και του Ιπποκράτη. Για ο πλούτος που θα έρθει στο νησί είναι σίγουρος, βλέποντας το μεγάλο ενδιαφέρον ντόπιων και ξένων, για ένα χώρο που αν αξιοποιηθεί σωστά, θα κάνει ακόμα πιο διάσημη την Ιπποκρατική Κω.
Ενθαρρυντική είναι η προσπάθεια που γίνεται τελευταία, για ανάπλαση και ανάδειξη αυτού του τόσο σημαντικού και ωφέλιμου χώρου. Μετά από τόσο πλούσιο και λαμπρό παρελθόν, μπορούν να ελπίζουν τα Ιαματικά Θερμά της Κω, σε ένα λαμπρότερο μέλλον;
