Χαρμόσυνα θα χτυπήσουν και πάλι το πρωί της Κυριακής, όλες οι καμπάνες των Εκκλησιών, για να γιορτάσουν μαζί με τους ευλαβείς πιστούς, την Κυριακή των Βαΐων. Μετά την Θεία Λειτουργιά, οι ιερείς θα μοιράσουν μαζί με το Αντίδωρο τους βάγενους Σταυρούς, δηλ τα ‘βάγια’.
Στα Δωδεκάνησα, πολλά έθιμα άντεξαν και κράτησαν μέσα στους αιώνες. Φερμένο από το Ορθόδοξο Πατριαρχείο και ιδιαίτερα από το Άγιο Όρος, όπου οι μοναχοί το μετέφεραν στην Ιερά Μονή του Αγίου Ιωάννου, του Ευαγγελιστή της Αποκάλυψης στην Πάτμο, υπάρχει το ξεχωριστό έθιμο των Βαΐων, με τους πλεκτούς Σταυρούς. Από εκεί διαδόθηκε σε όλα τα νησιά, σταδιακά δε και σε μερικά μέρη της Ηπειρωτικής Ελλάδας.
Αν και στις άλλες Εκκλησίες, συνηθίζουν να μοιράζουν κλαδιά από φοίνικα, δάφνη ή ελιά, κυρίως στα Δωδεκάνησα, μοιράζουν πλεχτούς, βάγενους Σταυρούς, σε διάφορα σχέδια και μεγέθη.
Μια εβδομάδα πριν, ιδίως στα σπίτια των ιερέων, ξεκινούν να πλέκουν τους περίτεχνους βάγενους Σταυρούς. Τα πλατιά φύλλα, κανονικού φοίνικα τύπου χουρμαδιάς, τα χαράζουν αφού φτιάξουν την πέτρα ή τον κόμπο. Έτσι πλέκουν τους απλούς πλεκτούς Σταυρούς, τους Βυζαντινούς Σταυρούς, αλλά και το Αστέρι, καθώς και το υποζύγιο, που κουβάλησε τον ταπεινό Χριστό, την ημέρα των Βαΐων. Τέλος με τα μικρότερα φύλλα της κορυφής, φτιάχνουν τα μικρά Σταυρουδάκια. Αυτά συνήθως τα βάζουν οι ντόπιοι στα γράμματα, στέλλοντας την ευλογία της ημέρας των Βαΐων, στους ξενιτεμένους μας .
Οι νοικοκυρές, τις αγιασμένες ‘φούντες’ από την Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης καθώς και τα ‘βάγια,’ τα φυλάνε μπροστά στο εικονοστάσι του σπιτιού τους.
Η ημέρα των Βαΐων είναι ξεχωριστή. Για αυτό διακόπτεται και η νηστεία και καταναλώνεται το ευλογημένο ψάρι. Όπως λένε ‘Βάγια, βάγια των Βαγιών, τρώνε ψάρι και κολιό’.
Η Κυριακή των Βαΐων, σημαίνει πως υποδέχθηκαν με φωνές και επευφημίες τον Μεσσία, οι Ιουδαίοι και παράλληλα φανερώνει, την άκρα ταπείνωση του Χριστού. Πάνω σε ένα υποζύγιο, διάλεξε ο Χριστός, να εισέλθει στα Ιεροσόλυμα και δεν επέλεξε ένα περήφανο άλογο, αλλά ούτε και θα επέλεγε αν ήταν κοντά μας σήμερα, κανένα ακριβό αυτοκίνητο.
Ο Χριστός της Αγάπης, με το παράδειγμα του δίδαξε την ισότητα, την απλότητα, την δικαιοσύνη, την εγκράτεια και την ταπείνωση. Δεν φόρεσε χρυσοποίκιλτα ακριβά ρούχα, ούτε προκλητικά στολίδια. Φορούσε τον άρραφο Χιτώνα, που του ύφανε η Μητέρα του η Παναγία και ένα ζευγάρι σανδάλια από δέρμα. Δεν προέβαλε το μεγάλο ανθρωπιστικό έργο του, αντίθετα παρότρυνε τους οπαδούς του, με τα εξής λόγια. ‘Να μην γνωρίζει η αριστερά σου, τι ποιεί η δεξιά σου.’
Με αυτή την ταπεινότητα και πραότητα που τον χαρακτήριζε, οδηγήθηκε από τους αλλοπρόσαλλους και πλανημένους Ρωμαίους και Ιουδαίους, μέχρι τον Σταυρικό θάνατο. Την μια Κυριακή, γιορτάζουμε το ‘Ωσαννά ευλογημένος ο Ερχόμενος’ και την επόμενη καλούμαστε να γιορτάσουμε την Λαμπροφόρο Ανάσταση του Χριστού, που έρχεται έπειτα από τα Σεπτά, Άγια Πάθη και την Σταυρική Του Θυσία.
Τα ήθη και έθιμα που συνοδεύουν την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, ξεκινούν από το Σάββατο του Λαζάρου, όπου οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα ‘λαζαράκια,’ ένα ανθρωποειδές ομοίωμα όπως αυτό του νεκρού και μετέπειτα αναστηθέντος Λαζάρου. Έχουν γέμιση, από σταφίδες και σουσάμι και για μάτια και στόμα έχουν μοσχοκάρφια. Επειδή είναι νηστίσιμα, τρώγονται συνήθως και τις πρώτες ημέρες, της Μεγάλης Εβδομάδας. Επίσης το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γυρνάνε στις γειτονιές, από πόρτα σε πόρτα και λένε τον ‘Λάζαρο’, παίρνοντας εκτός από λίγα ψιλά και μερικά αυγά. ‘ Που είσαι σε Λάζαρε, που είναι η φωνή σου και σε γύρευε η Μάρθα η αδελφή σου.’
Υπάρχει ένα ακόμη έθιμο που συνήθως το τηρούν ως τάμα οι γυναίκες, όπως και τον Δεκαπενταύγουστο πριν την Σεπτή Κοίμηση της Παναγίας, όπου φοράνε μαύρα. Έτσι και την Μεγάλη Εβδομάδα, βάζουν μαύρα ενδύματα από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων, που ξεκινάει η Ιερή Ακολουθία του Νυμφίου, μέχρι την Ανάσταση, που βάζουν ανοιχτόχρωμα ρούχα και κατά προτίμηση λευκά ή κόκκινα. Πένθιμες κορδέλες, μοβ και μαύρες, φέρουν και οι Εκκλησίες, ενώ οι ιερείς φοράνε όλη την Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, μωβ ή μαύρα άμφια.
Την Μεγάλη Δευτέρα, τη Μεγάλη Τρίτη και την Μεγάλη Τετάρτη, οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα λαμπριάτικα κουλουράκια, τις λαμπρόπιττες και τα τσουρέκια. Επίσης οι νεαρές αρραβωνιασμένες κοπέλες, έφτιαχναν την αυγούλα ή την κουλούρα. Αυτή ήταν ένα στρογγυλό μεγάλο κουλούρι και στη μέση έβαζαν ένα κόκκινο αυγό και συνήθιζαν να το προσφέρουν στην πεθερά, αφού το διακοσμούσαν με γαρύφαλλα και μπαχαρικά.
Την Μεγάλη Τετάρτη, ακολουθεί το Ιερό Ευχέλαιο, όπου μυρώνονται όλοι οι πιστοί. Την Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές αφού σηκωθούν το πρωί και Κοινωνήσουν στην Εκκλησία, Μέτα πίνουν τρεις σταγόνες ξύδι, που συμβολίζει το όξος και τη χολή, από τα Άγια Πάθη του Χριστού.
Το ίδιο επαναλαμβάνουν δε και την Μεγάλη Παρασκευή.
Έπειτα την Μεγάλη Πέμπτη, την ‘κόκκινη’ Πέμπτη, όπως την λένε, ξεκινούν το βάψιμο των αυγών. Κυρίως βάφονται κόκκινα, που συμβολίζουν το Άγιο Αίμα του Ιησού.
Τα κόκκινα αυγά, αν δεν προλάβουν οι νοικοκυρές, μπορούν να τα βάψουν και το Μεγάλο Σάββατο. Την Μεγάλη Πέμπτη, γίνεται κατανάλωση λαδιού, αφού οι νοικοκυρές συνήθως μαγειρεύουν τα πράσινα γιαπράκια, δηλ τα ορφανά ντολμαδάκια χωρίς κρέας, μόνο με ρύζι και λάδι, από τα κληματόφυλλα της ευλογημένης αμπέλου.
Η Αγία και Μεγάλη Παρασκευή, είναι μέρα αυστηρής νηστείας και Εκκλησιασμού. Αφού από βραδύς στολιστεί ο Επιτάφιος, είθισται οι πιστοί να επισκέπτονται στα κοιμητήρια τους αγαπημένους τους που αναπαύονται εκεί, όπου και τελείται το απόγευμα η σχετική Ακολουθία και η περιφορά του Επιταφίου, συνοδεία με τα εγκώμια.
Επίσης ένα παλιό έθιμο, που το κατήργησαν οι παλιοί Μητροπολίτες της Κω, ήταν το εξής. Την Μεγάλη Παρασκευή, όποιος είχε φρέσκο πεθαμένο, όπως λένε, έπαιρνε μια μεγάλη λαμπάδα, την έντυνε με μαύρες και μοβ κορδέλες και την έβαζε δίπλα στον Επιτάφιο, όπου εκεί συνήθως έλεγαν διάφορα μοιρολόγια όπως αυτό.
‘Σήμερον μαύρος ουρανός, σήμερον μαύρη μέρα
Κεί που Σταυρώσαν το Χριστό, των πάντων Βασιλέα.’
Το Μεγάλο Σάββατο, οι ιερείς σκορπούν λαμπρίτσες, δηλ άγριες λεβάντες και δαφνόφυλλα, όταν το πρωί αναγγέλλουν το χαρμόσυνο μήνυμα της πρώτης Ανάστασης με το ‘Ανάστα ο Κύριος κρίνων την γη’.
Οι νοικοκυρές το μεγάλο Σάββατο, ασχολούνται με το μαγείρεμα ή την προετοιμασία του σφαγμένου αρνιού ή κατσικιού, βαλμένου στην πήλινη γάστρα και ψημένου στον ξυλόφουρνο, καθώς και της μαγειρίτσας.
Αργά το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, όλοι οι πιστοί είναι ξεσηκωμένοι και κρατώντας λευκά κεριά, περιμένουν τον ιερέα να τους πει, ‘Δεύτε λάβετε Φως εκ του ανεσπέρου Φωτός’.
Με το κερί από το Άγιο Φως, αφού το μεταφέρουν οι πιστοί στο σπίτι τους, σχηματίζουν ένα Σταυρό πάνω από την είσοδο.
Η Λαμπροφόρος Ανάστασης, ξεκινάει από τα μεσάνυχτα, όπου μετά ο Ιερό Ευαγγέλιο της Αναστάσεως, αναγγέλλεται το χαρμόσυνο μήνυμα, με το ‘Χριστός Ανέστη’ Αυτό αποτελεί και τον κύριο χαιρετισμό των Χριστιανών.
Φυσικά τα παμπάλαια έθιμα, με τις εκκωφαντικές κροτίδες και τα βεγγαλικά, δεν λείπουν, όπως και το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών, καθώς και το φιλί της Αγάπης, σε συγγενείς και φίλους.
Η Δεύτερη Ανάσταση, γιορτάζεται με το ξεκίνημα του πρωινού της Κυριακής και με την περιφορά του λαβάρου της Λαμπροφόρου Αναστάσεως, στην πόλη από τη μια Εκκλησία μέχρι την άλλη. Επίσης ο Εσπερινός της Αγάπης, δηλ η Δεύτερη Ανάσταση, γίνεται και το απόγευμα του Πάσχα, στις Εκκλησιές, όπου το Ιερό Ευαγγέλιο, ακούγεται σε πολλές γλώσσες.
Φυσικά η ημέρα της Λαμπρής, που συνήθως είναι ηλιόλουστη και λαμπερή, συνοδεύεται από την κατανάλωση του αρνίσιου ή κατσικίσιου κρέατος, ψημένου στην πήλινη λεκάνη, ‘το λακνιωτικο’ ή στον γκαζοντενεκέ στον ξυλόφουρνο, είτε τελευταία στην σούβλα του οβελία, με άφθονο κρασί, γλέντι, χορό, πολύ κέφι και θερμές ευχές.
Ωστόσο και εφέτος όπως και πέρσι, με τους περιορισμούς για την φονική παγκόσμια πάνδημα, το Πάσχα θα το ζήσουμε πολύ περιορισμένα, μακριά από οικογενειακές συγκεντρώσεις και γιορτινά γλέντια. Καλό Πάσχα.
Ξανθίππη Αγρέλλη
