Αυτές τις μέρες που όλα είναι ήρεμα, κλειστά και σιωπηλά, θέλησα να σεργιανίσω μέσα στο κέντρο της πόλης μας. (Αφού βέβαια, πήρα τη σχετική άδεια εξόδου).
Τα βήματα μου με οδήγησαν στον παλαιότερο δρόμο, με τα πολλά στενά σοκάκια. Ο δρόμος αυτός, με ξεκίνησε από την αρχή της μεγάλης Πλατείας Ελευθερίας και με έφτασε ως την μικρή Πλατεία Διαγόρα. Δυο κεντρικοί δρόμοι, πλακόστρωτοι και με δυο ιδιαίτερα ονόματα να δεσπόζουν. Η οδός Ηφαίστου και η οδός Απελλού. Η συνοικία με τα γραφικά παλιά σπίτια, που επισκέφτηκα, είναι το πιο ιστορικό κέντρο της πόλης του νησιού μας τα Χαλουβαζιά. Μια ονομασία, που προέρχεται από Τούρκικη λέξη, απομεινάρι της εποχής της Οθωμανικής παρουσίας στα Δωδεκάνησα. Έφτιαχναν όπως λένε οι παλαιοί εκεί, οι μαέστροι της ζαχαροπλαστικής, τον καλύτερο χαλβά ή χαλουβά, εξ ου και τα Χαλουβα-ζιά.
Περιδιαβαίνω το πέτρινο, ανακαινισμένο στενό δρομάκι και παράλληλα διασχίζω την λεωφόρο, των παιδικών μου αναμνήσεων. Τότε που η γιαγιά με έφερνε εδώ, για να τις φτιάξουν οι μαστόροι, την γκαζιέρα πετρελαίου, για να μαγειρέψει. Τα θρυλικά Χαλουβαζιά, εκτός από την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική τους, μου διηγούνται και την ιστορική παρουσία τους, ως τον πιο εμπορικό δρόμο της παλιάς πόλης. Σήμερα όλη η περιοχή, είναι πεζοδρομημένη και στα ανακαινισμένα σπίτια της, κλείνει εκτός από την ιστορία και λίγη διασκέδαση, όλη την εμπορική καρδιά του νησιού μας. Καθώς περπατώ διαπιστώνω πως κάθε Χειμώνα, ο εμπορικότερος αυτός δρόμος είναι έρημος και σιωπηλός. Αντίθετα το ζεστό Καλοκαίρι, γίνεται θορυβώδης, πολύβουος και πολυπληθής.
Στα γραφικά πέτρινα σοκάκια του, με τα παλιά σπίτια που τα σεβάστηκαν δυο μεγάλοι σεισμοί, του 1933 και του 2017, φιλοξενούνται σήμερα, πολλά εποχιακά, τουριστικά καταστήματα, καθώς εστιατόρια και καφετέριες.
Ανάμεσα στην πολυχρωμία των διαφόρων κτισμάτων, ξεχωρίζω ένα παλιό Τέμενος του 1898, που τώρα δεν λειτουργεί, αλλά θυμίζει την Οθωμανική κυριαρχία στο νησί. Εκεί κοντά βρίσκεται και μια από τις πιο κεντρικές βρύσες, από όπου έπαιρνε καθαρό νερό, όλη η γύρω γειτονιά. Υπήρχε άλλη μια βρύση, στην γωνία στον Πρίνο.
Επιστρέφοντας, κοιτάζω τα κλειστά μαγαζιά, που είναι όλα μαζί συγκεντρωμένα και αποτελούν το πιο τουριστικό, εμπορικό κέντρο του νησιού μας. Σε κάθε γωνία, ξεπηδάνε και ανελέητες αναμνήσεις, που μου ζωντανεύουν τα παλιά Χαλουβαζιά. Όλους τους παλιούς έμπορους, τους τεχνίτες και τους επαγγελματίες, που δεν υπάρχουν πια.
Κάπου εκεί στο κέντρο, βρισκόταν ο παραδοσιακός ΦΟΥΡΝΑΡΗΣ, με τα μυρωδάτα κουλουράκια, τα βουτήματα και το ολόφρεσκο ψωμί του. Επίσης έψηνε όλα τα Κυριακάτικα φαγητά, με τα ταψιά της γειτονιάς.
Λίγο πιο πέρα ήταν ο ΜΑΡΑΓΚΟΣ. Ο ξυλουργός, ή επιπλοποιός, έφτιαχνε έπιπλα κατά παραγγελία ή φρεσκάριζε τα παλιά. Επίσης έφτιαχνε πορτόφυλλα τα γνωστά μας παντζούρια και σκαλιστές πόρτες. Ενίοτε επιδιόρθωνε και καρέκλες, όπως και ο μικρόσωμος, πλανόδιος γνωστός σε όλους, ΚΑΡΕΚΛΑΣ.
Παραδίπλα ήταν ο ΤΖΑΜΑΣ, που εκτελούσε και χρέη ΚΟΡΝΙΖΑ. Αυτός τζάμωνε τα παραθυρόφυλλα και κορνιζάριζε όλες τις οικογενειακές, ασπρόμαυρες φωτογραφίες, καθώς και διάφορα άλλα διακοσμητικά κάδρα.
Απέναντι είχαμε τον ΦΑΝΑΡΤΖΗ και τον ΑΚΟΝΙΣΤΗ. Αυτός ο ‘λαμαριντζής’ έφτιαχνε τα πάντα. Από φανάρια κρεμαστά σαν ψυγεία, λαγομάνους, βρυσάκια, γκαζιέρες και λάμπες πετρελαίου, μέχρι παλιά και διάφορα χρήσιμα μικροπράγματα. Παράλληλα, ακόνιζε στον τροχό, τα μαχαίρια και τα ψαλίδια.
Εκεί κοντά ήταν και ο ΠΕΤΑΛΩΤΗΣ. Αν οι κάτοικοι των χωριών που κατέβαιναν για ψώνια και δουλειές, με τα υποζύγια τους δεν έδεναν τα ζωντανά τους στο Χάνι, (το σημερινό Δημοτικό Πολιτιστικό κέντρο), τα πήγαιναν στον πεταλωτή. Για να τα πεταλώσει και να τους βάλει καινούργια ‘παπούτσια,’ όπως χαρακτηριστικά έλεγαν.
Δίπλα του ήταν και ο ΣΑΜΑΡΙΤΖΗΣ ή σαμαρτζής. Αυτός ο ‘σαμαράς’ έφτιαχνε τα σαμάρια, για όλα τα υποζύγια. Για τα άλογα δε, έφτιαχνε κατά παραγγελία πλουμιστά, πολύχρωμα και ξυλόγλυπτα, διακοσμητικά σχέδια στα σαμάρια.
Κάπου στη μέση του δρόμου, υπήρχε ο ΓΑΛΑΤΑΣ. Ένα μικρό καφενεδάκι ανδροκρατούμενο, το οποίο πρόσφερε εκτός από παραδοσιακό καφέ και ζεστό ολόφρεσκο γάλα. Επίσης έφτιαχνε γιαούρτι και ρυζόγαλο, μέσα στα πήλινα κεσεδάκια.
Ο δρόμος αρκετά μεγάλος, για να χωρέσει και τον ΠΑΠΛΩΜΑΤΑ ή την παπλωματού. Η δουλειά τους ήταν να φτιάχνουν κατά παραγγελία παπλώματα, στρώματα και μαξιλάρια, για τα κρεβάτια. Αυτά τα γέμιζαν με μαλλί ή με γνήσιο βαμβάκι. Ενίοτε δε με πούπουλα ή και με άχυρο, αναλόγως το πορτοφόλι.
Φυσικά δεν έλειπε και ο ΓΑΝΩΤΗΣ ή ΜΠΑΚΙΡΤΖΗΣ. Αυτός ο ‘γανωματής,’ γάνωνε τα μπακιρένια σκεύη της κουζίνας, όπως καζάνια, κατσαρόλες, δίσκους, ταψιά, τηγάνια, καφερά, μπρίκια και το παραδοσιακό σινί του μπακλαβά. Ακόμη και το πλουμιστό ‘λιγκεράκι.’ Καθώς επίσης και τους μύλους του καφέ. Επίσης διέθετε, αρκετά από αυτά τα τσίγκινα, μπρούτζινα ή χάλκινα σκεύη, προς πώληση.
Δίπλα του ο ΚΑΡΒΟΥΝΙΑΡΗΣ, πουλούσε σόμπες, μαγκάλια, ξύλα και κάρβουνα για το τζάκι ή την παρασκιά, στο τσουβάλι. Διέθετε και το σίδερο, για το σιδέρωμα των ρούχων με τα κάρβουνα, το γνωστό μας καρβουνιάρη.
Δεν έλειπε και ο ΚΑΝΑΤΑΣ ή ο ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ. Αυτός πωλούσε πήλινα κανάτια, τσουκάλια, πηλίνες, κουζιά, πιθάρια μικρά και μεγάλα πίθους, γλάστρες πιάτα και κούπες όλα κεραμικά. Αυτά τα προμηθεύονταν, από τα κεραμοποιεία της Καρδάμαινας ή από το άλλο κεραμουργείο, κοντά στην Παναγιά στα Τσουκαλαριά.
Δίπλα του βρισκόταν και ο ΚΑΛΑΘΑΣ, ο οποίος διέθετε κάθε είδους πλεκτά με καλάμια, όπως καλάθια, πανέρια, κοφίνια και μικρά καλαθάκια, για τις μυζήθρες και τα τυριά, τα λεγόμενα τυροβόλια. Επίσης έφτιαχνε και πουλούσε, τις χαρακτηριστικές σκούπες, ή φροκαλιές, με τα βούρλα και τα ψαθιά των ποταμών.
Ο ΣΙΔΕΡΑΣ, ήταν απαραίτητος για να επισκευάζει κάθε είδους σιδερικό και περίτεχνα κάγκελα για τα μπαλκόνια. Επίσης έφτιαχνε στο αμόνι, τις βίδες τις αμπρόκες ή πρόκες, δηλ τα καρφιά . Ακόμη έφτιαχνε το υνί, τα αλέτρια, τις τσάπες, τα σφυριά, τα φτυάρια, τους κασμάδες τις αλυσίδες και ό, τι άλλο χρειαζόταν οι γεωργοί. Παράλληλα πωλούσε και μικρές ή μεγάλες μαντροκουδούνες, στους κτηνοτρόφους.
Εξέχουσα θέση στα Χαλουβαζιά, κρατούσε και ο ΤΣΑΓΓΑΡΗΣ. Αυτός έφτιαχνε τα χειροποίητα, δερμάτινα στιβάλια ή στιβάνια. Αυτά ήταν μακριές μπότες, που συνήθως τις φορούσαν οι πιστικοί, δηλ οι βοσκοί. Για τους λεσπέρηδες τους γεωργούς, που ήταν πεδινοί, έφτιαχνε καλοκαιρινά, δερμάτινα σανδάλια. Κατά παραγγελία δε, έφτιαχνε και διάφορα υποδήματα και ειδικές, χοντρές αρβύλες, για τους γεωργούς.
Οι έμποροι και οι επαγγελματίες, που δραστηριοποιούνταν στα Χαλουβαζιά, ήταν και Χριστιανοί και Μωαμεθανοί, κάτοικοι του νησιού μας. Εργάζονταν αρμονικά, ολημερίς με ελάχιστη αμοιβή, για να συντηρήσουν την πολυπληθή οικογένεια τους και για να αναθρέψουν, με αξιοπρέπεια τα παιδιά τους.
Αυτά τα επαγγέλματα, που σιγά, σιγά πολλά από αυτά χάθηκαν στην δύνη του χρόνου και εξαφανίστηκαν στην ορμή της καλπάζουσας τεχνολογικής εξέλιξης, βασίλευαν στα μοναδικά Χαλουβαζιά. Σήμερα τα Χαλουβαζιά, ζωντανεύουν και πάλι, το Καλοκαίρι σαν ο πιο εμπορικός, εποχιακός δρόμος του νησιού μας. Ίσως μερικές ξεχασμένες, ασπρόμαυρες φωτογραφίες, σε κάποια συρτάρια, να μας θυμίζουν τα παλιά Χαλουβαζιά και τους ακούραστους, εμπόρους και τεχνίτες της εποχής τους.
Ξανθίππη Αγρέλλη
