Ο σεισμός της 23ηςΑπριλίου του 1933 με τους 178 νεκρούς και τις ανυπολόγιστες καταστροφές θα μετατρέψει το ιταλικό όνειρο, που ήταν να φτιαχτεί μια σύγχρονη πόλη στο νησί της Κω, η οποία να εκτείνεται σε μήκος και πλάτος πέραν από τα όρια των δυο ως τότε μικρών συνοικισμών της, της Χώραςκαι της Άσπας, σε πραγματικότητα.
Αμέσως, λοιπόν, μετά το σεισμό θα υπάρξει μια δέσμη μέτρων πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς καθοριστικής σημασίας για την πολεοδομική ανασυγκρότηση της Κω. Με ένα πρώτο Κυβερνητικό Διάταγμα (το 129 της 21ηςΙουνίου του 1933), που θα εκδώσει ο Κυβερνήτης των νησιών MarioLago, διαγράφονται οι γενικές κατευθύνσεις ενός κανονιστικού σχεδίου, που προέβλεπε τις απαλλοτριώσεις οικοπέδων για την ανοικοδόμηση των σπιτιών, τα οποία θα βρίσκονταν αρχικά μέσα σε ακτίνα δυο χιλιομέτρων από το Διοικητήριο.
Με δεύτερο Κυβερνητικό Διάταγμα (το 168 της 20ής Ιουλίου του 1933), παρεχόταν το δικαίωμα σε όλους τους ιδιοκτήτες των σπιτιών που κατέρρευσαν ή κατέστησαν μη κατοικήσιμα εξαιτίας του σεισμού, να ζητήσουν την Κυβερνητική αρωγή με τη μορφή χρηματικών βοηθημάτων (20 λιρέτες ανά κυβικό μέτρο οικοδομής) και έντοκου δανείου (με επιτόκιο 3% και μακροχρόνια εξόφληση) για την ανοικοδόμηση ή την επισκευή τους. Η επισκευή, βέβαια, αφορούσε στα σπίτια που δεν βρίσκονταν στην περιφέρεια της Χώρας, η οποία είχε καθοριστεί από τους Ιταλούς αρχαιολόγους ως ζώνη ανασκαφών και κατά συνέπεια δεν επιτρεπόταν σ’ αυτή να γίνει ανοικοδόμηση ή άλλη σωστική παρέμβαση.
Το πιο πάνω Διάταγμα συμπεριέλαβε όλους γενικά τους σεισμόπληκτους της πόλης, άπορους και εύπορους, που δήλωναν, μάλιστα, σε ποια ζώνη της πόλης ήθελαν να κτιστούν οι οικοδομές τους, υποβάλλοντας τα σχέδια για έγκριση στον αρμόδιο Επίτροποτουσεισμού (Commissariopelterremoto), που ήταν και διορισμένος Δήμαρχος (Podestà) της πόλης. Τα σχέδια έπρεπε να ανταποκρίνονται στο μέγεθος κατά κυβικά μέτρα και στον αριθμό των δωματίων, που είχαν οριστεί από τον Επίτροπο και Δήμαρχο ανάλογα με τον αριθμό των μελών κάθε οικογένειας και με αυστηρή την τήρηση των αντισεισμικών κανόνων.
Οι αντιδράσεις και οι διαμαρτυρίες μερικών Κώων μεγαλοϊδιοκτητών κατά των πιο πάνω ανοικοδομητικών μέτρων των Ιταλών για την πόλη τους δεν άργησαν να εμφανιστούν. Στην εφημερίδα «Δωδεκανησιακή», Όργανο της Δωδεκανησιακής Νεολαίας Αθηνών (φύλλο 8 της 16-7-1933) διαβάζουμε σχόλιο ανώνυμου ανταποκριτή από την Κω, στο οποίο γίνεται δριμύτατη επίθεση κατά του Κυβερνήτη MarioLagoπου υπόγραψε το πρώτο Διάταγμα, με το επιχείρημα ότι κομπορρημονεί και αποβλέπει με τις απαλλοτριώσεις «ν’ αρπάξει τα οικόπεδα και τα περιβόλια των Κώων για ένα πιάτο φακής». Η αλήθεια, βέβαια, ήταν ότι κάποιοι προύχοντες της Κω δεν είδαν με καλό μάτι τις απαλλοτριώσεις των ακινήτων τους, που θα συνέβαλλαν όμως στην ταχύτερη ανοικοδόμηση της σύγχρονης πόλης, έτσι όπως την ονειρεύονταν οι Ιταλοί, προς όφελος όλου του αστικού πληθυσμού. Γι αυτό ψιθύριζαν κινδυνολογώντας, ότι «η Ιταλική Κυβέρνηση θα μας ξεγελάσει με κάτι σπιτάκια μεσαιωνικού ρυθμού, σκοτεινά και με στενά παράθυρα, όπου θα εγκαταστήσει κυρίως τους ευνοούμενούς της, ενώ όλους τους άλλους θα μας αφήσει να πεθάνουμε στις παράγκες…»
Με αφορμή επίσης το δεύτερο Ιταλικό Κυβερνητικό Διάταγμα η ίδια εφημερίδα «Δωδεκανησιακή» (φύλλο 10 της 16-8-1933) δημοσίευσε σχόλιο τακτικού ανταποκριτή της με το ψευδώνυμο «Κώος», όπου ανάμεσα στ’ άλλα έγραφε: «Το διάταγμα αυτό υπαγόρευσαν άλλοι των αναφερομένων σκοποί, που είναι η ύπουλος διαρπαγή της περιουσίας μας». Και κατέληγε: «Η απόγνωσις και η συμφορά μας μαστίζει, ενώ ο κ. Λάγκο, εκπρόσωπος πιστός του φασιστικού προγράμματος, εκδίδει διατάγματα επί διαταγμάτων, που μας αρπάζουν την περιουσίαν μας, μας εκμηδενίζουν, μας εξοντώνουν» (!). Όλοι, βέβαια, οι «φωνασκούντες» και μεμψίμοιροι γρήγορα θα διαψευστούν από τα γεγονότα, γιατί τρία χρόνια αργότερα θα δουν ανοικοδομημένη τη νέα τους πόλη και θα σπεύσουν αυτοί πρώτοι να διεκδικήσουν για λογαριασμό τους και θα τους δοθούν τα καλύτερα σπίτια.
Έτσι κτίστηκε η νέα πόλη της Κω με σειρές κατοικιών, πολλές από τις οποίες προορίστηκαν για τη στέγαση των λαϊκών στρωμάτων (casepopolari), με άριστο για τα δεδομένα της εποχής ρυμοτομικό σχέδιο, με ασφαλτοστρώσεις οδών και πλατειών και με πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης όμβριων και ακάθαρτων. Ποικιλίες δένδρων, ακόμη και αειθαλών, θα κοσμήσουν τα πάρκα και τα πεζοδρόμια όλων ανεξαίρετα των οδών. Τα γιασεμιά, οι βοκαμβίλιες, οι ιβίσκοι και οι λογής-λογής πρασινάδες θα στολίσουν τις αυλές όλων σχεδόν των σπιτιών.
Αυτή είναι η μακραίωνη ιστορική μας πόλη, από τα σπλάχνα της οποίας οι Ιταλοί αρχαιολόγοι έφεραν στο φως και προβάλλουν ως τις μέρες μας ένα πλήθος αξιόλογων αρχαιολογικών ευρημάτων, που όλοι οι ντόπιοι και οι ξένοι επισκέπτες καμαρώνουν. Σ’ αυτήν την πόλη που όλοι εμείς ζούμε σήμερα και την απολαμβάνουμε, αλλά δεν πάψαμε, δυστυχώς, να την τραυματίζουμε καθημερινά με χίλιες δυο ασχήμιες, προχειρότητες και κακόγουστες οικοδομές με παντός είδους κακοτεχνίες.
ΒΑΣΙΛΗΣ Σ. ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ