Μεικτή αλλά συνολικά επιβαρυμένη είναι η εικόνα των εξαρτητικών συμπεριφορών στους 16χρονους του Νοτίου Αιγαίου, σύμφωνα με την Πανελλήνια έρευνα ESPAD 2024 του ΕΠΙΨΥ. Η έρευνα καταγράφει τη χρήση νόμιμων και παράνομων ουσιών στους εφήβους, τις αντιλήψεις τους απέναντι στους σχετικούς κινδύνους, καθώς και την έκταση άλλων συμπεριφορών όπως η χρήση μέσων κοινωνικής δικτύωσης, το gaming και η ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια.
Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι 16χρονοι της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου εμφανίζουν αυξημένη συμμετοχή σε συμπεριφορές όπως η πρώιμη κατανάλωση αλκοόλ, η χρήση κάνναβης και η ενασχόληση με τυχερά παιχνίδια.
Κάπνισμα
Σύμφωνα με την έρευνα, το 53,8% των 16χρονων στην Ελλάδα έχει δοκιμάσει κάποιο καπνικό προϊόν, ενώ το 32,9% κάπνισε τον τελευταίο μήνα.
Καταγράφεται σημαντική αύξηση στη χρήση ηλεκτρονικού/vape και θερμαινόμενου τσιγάρου την τελευταία πενταετία, ενώ έχει σταματήσει η προηγούμενη πτωτική τάση στο παραδοσιακό τσιγάρο.
Τα κορίτσια εμφανίζουν υψηλότερη χρήση ηλεκτρονικού/vape, ενώ τα αγόρια καταγράφουν υψηλότερα ποσοστά στο «βαρύ» καθημερινό κάπνισμα, στον ναργιλέ και στο snus.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά σε βασικούς δείκτες που σχετίζονται με το κάπνισμα:
- 58% των 16χρονων έχουν δοκιμάσει κάποιο καπνικό προϊόν τουλάχιστον μία φορά στη ζωή τους — το υψηλότερο ποσοστό στη χώρα.
- Το 86% δηλώνει ότι έχει «εύκολη» πρόσβαση σε καπνικά προϊόντα, ποσοστό που βρίσκεται επίσης πάνω από τον εθνικό μέσο όρο.
Αλκοόλ
Στο σύνολο της χώρας, 9 στους 10 16χρονους έχουν δοκιμάσει αλκοόλ, ενώ 6 στους 10 έχουν καταναλώσει τις τελευταίες 30 ημέρες. Το 36,6% αναφέρει υπερβολική κατανάλωση και 13,3% έχει μεθύσει πρόσφατα. Σχεδόν οι μισοί έφηβοι έχουν αναμείξει αλκοόλ με ενεργειακά ποτά, ενώ το 92% θεωρεί ότι η πρόσβαση στο αλκοόλ είναι «εύκολη».
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου δεν διαφοροποιείται ως προς τη συνολική κατανάλωση, ωστόσο εμφανίζονται υψηλότερα ποσοστά σε συμπεριφορές που συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο:
- συχνότερη κατανάλωση αλκοόλ μαζί με ενεργειακά ποτά (55%),
- υψηλότερα ποσοστά πρώτης δοκιμής αλκοόλ και μέθης σε ηλικία ≤13 ετών,
- μεγαλύτερη ανοχή και αντίληψη «απουσίας κινδύνου» για την κατανάλωση,
- αυξημένες αναφορές επίσκεψης σε Τμήμα Επειγόντων λόγω κατανάλωσης.
Παράνομες ουσίες
Σε εθνικό επίπεδο, η μεγάλη πλειονότητα των 16χρονων δεν έχει κάνει χρήση παράνομων ουσιών (86,7%), με την κάνναβη να αποτελεί τη συνηθέστερη επιλογή (11,5% έστω μία φορά στη ζωή). Το 6,2% αναφέρει πολύ πρόσφατη χρήση, ενώ περίπου 1 στους 20 εμφανίζει αυξημένο κίνδυνο βάσει της κλίμακας CAST. Παράλληλα, υψηλά παραμένουν τα ποσοστά πειραματισμού με εισπνεόμενες ουσίες (11,4%) και μη ιατρική χρήση ηρεμιστικών/υπνωτικών (7,8%).
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, η εικόνα είναι σύνθετη, με ορισμένες θετικές αλλά και αρκετές ανησυχητικές ενδείξεις:
Θετικές αποκλίσεις
Η περιοχή καταγράφει:
- χαμηλότερα ποσοστά πρώιμης δοκιμής κάνναβης σε ηλικία ≤13 ετών,
- λιγότερο συχνή χρήση εισπνεόμενων ουσιών σε σχέση με άλλες περιφέρειες.
Προκλήσεις και ανησυχητικές ενδείξεις
Παρά τις παραπάνω θετικές διαφοροποιήσεις, το Νότιο Αιγαίο εμφανίζει μια σειρά από δείκτες που βρίσκονται πάνω από τον εθνικό μέσο όρο:
- Υψηλότερος πειραματισμός με κάνναβη, με το ποσοστό όσων έχουν δοκιμάσει να υπερβαίνει το εθνικό 11,5%.
- Παρά το ότι ορισμένα ποσοστά κινούνται στα όρια του δειγματοληπτικού σφάλματος, καταγράφονται αυξημένες αναφορές δοκιμής ουσιών όπως MDMA/έκσταση, LSD, GHB και κεταμίνη, σε σχέση με άλλες περιφέρειες.
- Συχνότερη χρήση κάνναβης τους τελευταίους 12 μήνες.
- Πιο διαδεδομένη αντίληψη “εύκολης πρόσβασης” σε κάνναβη (35,1% στο Νότιο Αιγαίο έναντι 33,8% πανελλαδικά).
- Υψηλότερη ανοχή στην περιστασιακή χρήση κάνναβης, με μεγαλύτερο ποσοστό να τη θεωρεί «ακίνδυνη».
- Περισσότεροι έφηβοι δηλώνουν ότι έχουν φίλους που καπνίζουν κάνναβη, γεγονός που αυξάνει την κοινωνική έκθεση.
- Αυξημένες αναφορές μετακίνησης με οδηγό υπό την επήρεια ουσιών (12,5% στο Νότιο Αιγαίο έναντι 10,3% πανελλαδικά).
Συνολικά, η Περιφέρεια παρουσιάζει υψηλότερη τάση πειραματισμού και μεγαλύτερη ανοχή απέναντι στις παράνομες ουσίες, παρά το ότι σε ορισμένους δείκτες πρώιμης χρήσης κινείται θετικά.
Μέσα κοινωνικής δικτύωσης
Σε εθνικό επίπεδο, το 40,5% των 16χρονων περνά πάνω από 4 ώρες ημερησίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τις καθημερινές, ποσοστό που αυξάνεται στο 64,9% τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες. Το 48% εμφανίζει ενδείξεις προβληματικής ενασχόλησης, με υψηλότερα ποσοστά στα κορίτσια.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου καταγράφονται:
- Υψηλότερα ποσοστά καθημερινής χρήσης άνω των 4 ωρών τις καθημερινές.
- Αυξημένο ποσοστό εφήβων με ενδείξεις προβληματικής ενασχόλησης σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο.
Ηλεκτρονικά παιχνίδια (Gaming)
Σε εθνικό επίπεδο, 1 στους 4 16χρονους παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια για τουλάχιστον 2 ώρες τις καθημερινές, ενώ 2 στους 5 παίζουν με την ίδια ένταση τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες.
Το 20% εμφανίζει ενδείξεις προβληματικής ενασχόλησης, με τα αγόρια να παίζουν συχνότερα και να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά σε όλους τους σχετικούς δείκτες.
Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου παρατηρούνται:
- Υψηλότερα ποσοστά ενασχόλησης με ηλεκτρονικά παιχνίδια τα Σαββατοκύριακα και τις αργίες.
- Συνολική εικόνα συχνότερης ενασχόλησης σε σχέση με τον εθνικό μέσο όρο.
Τυχερά παιχνίδια / Στοιχηματισμός
Σε εθνικό επίπεδο, 36% των 16χρονων έχουν παίξει τυχερά παιχνίδια τον τελευταίο χρόνο.
Το 11% παρουσιάζει ενδείξεις υπερβολικής ή προβληματικής ενασχόλησης, ενώ το 3% θεωρείται πιθανόν εθισμένο. Περισσότεροι από 1 στους 5 ζουν με γονέα που παίζει ή στοιχηματίζει.
Σύμφωνα και με σχετική ανάλυση του NomimaCasino.gr, που εξετάζει τις τάσεις στον online στοιχηματισμό και τα τυχερά παιχνίδια, τα υψηλά ποσοστά συμμετοχής των εφήβων του Νοτίου Αιγαίου ναι μεν ευθυγραμμίζονται με τον εθνικό μέσο όρο, ωστόσο η συμμετοχή τους σε online παιχνίδια καζίνο και στοιχήματα είναι ιδιαίτερα αυξημένη.
Δεδομένου ότι οι νόμιμες εταιρίες τυχερών παιχνιδιών δεν επιτρέπουν συμμετοχή σε άτομα κάτω των 21 ετών, το εύρημα αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, καθώς υποδηλώνει ότι οι ανήλικοι είτε έχουν πρόσβαση μέσω παράνομων παρόχων είτε παίζουν χρησιμοποιώντας λογαριασμούς γονέων ή μεγαλύτερων αδελφιών.
Πού ξεχωρίζει το Νότιο Αιγαίο – Τα υψηλότερα ποσοστά στη χώρα
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου καταγράφει ιδιαίτερα ανησυχητικές αποκλίσεις, καθώς εμφανίζεται στις πρώτες θέσεις της χώρας σε κρίσιμους δείκτες εθιστικού στοιχηματισμού:
- Στοιχημάτιζουν πάνω από 2 φορές την εβδομάδα - 9.6% (2ο μεγαλύτερο στην Ελλάδα
- Παίζουν σε online casino ή στοιχηματική - 76.9%, το μεγαλύτερο ποσοστό στην Ελλάδα
- Παιχνίδια με τράπουλα ή ζάρια σε επίγειο κατάστημα: 51,2%, το υψηλότερο ποσοστό μαζί με το Βόρειο Αιγαίο.
- Online παιχνίδια τράπουλας/ζαριών: 40,4%, από τα μεγαλύτερα επίπεδα συμμετοχής στη χώρα.
- Online φρουτάκια/ρουλέτα: 31.9%, 2ο μεγαλύτερο ποσοστό στην Ελλάδα
Σχετικά με την Έρευνα ESPAD 2024
Η έρευνα ESPAD 2024 πραγματοποιήθηκε από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας (ΕΠΙΨΥ) και αφορά τους μαθητές 16 ετών (Α’ Λυκείου) σε όλη τη χώρα. Στόχος της είναι η αποτύπωση της χρήσης ουσιών και των εξαρτητικών συμπεριφορών στους εφήβους, με ενιαίο ευρωπαϊκό πρωτόκολλο που επιτρέπει συγκρίσεις ανάμεσα σε περιφέρειες και κράτη.
Η συλλογή των δεδομένων έγινε την περίοδο Μαρτίου – Μαΐου 2024 με ανώνυμο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο, συμπληρωμένο σε υπολογιστές στα σχολεία. Η συμμετοχή ήταν προαιρετική και προηγήθηκε γονική συναίνεση.
Το δείγμα προέκυψε μέσω στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας, ώστε να είναι αντιπροσωπευτικό τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο Περιφέρειας. Συνολικά επιλέχθηκαν σχολεία από όλη τη χώρα, ενώ όπου υπήρξαν αρνήσεις συμμετοχής έγιναν αντικαταστάσεις για να διατηρηθεί η αντιπροσωπευτικότητα.
Από τα σχολεία που συμμετείχαν, συλλέχθηκαν πάνω από 7.000 έγκυρα ερωτηματολόγια, μετά από ποιοτικό έλεγχο και στατιστική επεξεργασία. Το ερωτηματολόγιο κάλυπτε θεματικές όπως: κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ, χρήση παράνομων ουσιών, gaming, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τυχερά παιχνίδια και παράγοντες οικογενειακού/κοινωνικού περιβάλλοντος.
