Όπως το περιέγραψε ο Ηρακλής Καραναστάσης το 1980
Ο Αη Γιάννης ο Περιγιαλίτης έχει τη φτωχική του εκκλησούλα 3-4 χλ, βορειοδυτικά της Αντιμάχειας και ενάμιση ως δύο χιλιόμετρα στα δυτικά του μικρού και νέου χωριού του Μαστιχαριού. Είναι χτισμένη στο φρείδι ενός απόκρημνου υψώματος, που κάτωθε του σπάνε τα κύματα που φέρνει ο φρέσκος μαϊστρος και η δραμουντάνα, απέναντι ακριβώς από την Κάλυμνο. Επειδή γειτνιάζει τόσο πολύ ε τη θάλασσα, πηρε και το όνομα «Περιλιαλίτης».
Λίγο πιο πέρα από την εκκλησούλα, προς την κατεύθυνση του χωριού, βρίσκεται και η περιώνυμη βυζαντινή Βασιλική με τα θαυμαστά ψηφιδωτά της, που αποκάλυψε ο σοφός αρχαιολόγος – αρχιτέκτων και Ακαδημαϊκός Αναστ. Ορλάνδος το 1947.
Σ’ αυτό το απέριττο εκκλησάκι γίνεται στις 29 του Αυγούστου ένα από τα ωραιότερα και ευθυμότερα πανηγύρια. Την παραμονή το απόγευμα αρχίζουν να καταφθάνουν με όλα τα με΄σα συγκοινωνίας, αυτοκίνητα, μοτοσυκλέτες, ποδήλατα και γαϊδουράκια όλοι σχεδόν οι Αντιμαχείτες και των τριών ενοριών του Χωριού. Στον περίβολό του έχουν χτίσει μερικά κελλιά – αποθήκες, που τα χρησιμοποιούν μόνο τις δύο μέρες του πανηγυριού. Εκεί φυλάνε τα σκεύη της μαγειρικής, τραπέζια, καρέκλες και μπάγκους. Από νωρίς οι επίτροποι της εκκλησίας των Αγίων Αποστόλων, όπου ανήκει το μοναστήρι, κατεβαίνουν με τους μαγείρους και τις γυναίκες – βοηθούς που θα ετοιμάσουν τα τραπέζια, βάζοντας το καθένα στη θέση του με τις καρέκλες του, τα πιάτα και τα μαχεροπήρουνα. Καθαρίζουν τις πατάτες, τα κρεμμύδια και ότι άλλο χρειάζεται για να ετοιμαστούν τα διάφορα φαγητά και οι μεζέδες, ώστε μετά που θα τελειώσει ο εσπερινός, να αρχίσει το γλέντι και το φαγοπότι.
Ο Βασίλης ο Χατζηδημήτρης με το βιολί του, ο Κουνούπης ο λαουτιέρης, ο Καντούνιας, πατέρας και γιος με τη λύρα και το λαούτο τους ήτανε στα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση, οι οργανοπαίχτες του χωριού. Ήσαν βέβαια και άλλοι, κάπως πιο παρακατιανοί, όπως ο Φιλιππής ο Χατζηστεφανής και ο Βαϊθης ο Ναίσκες με τα βιολιά τους, όμως με τους πρώτους προπαντός άναβε και κόρωνε το κέφι. Σήμερα βέβαια, όλοι αυτοί δεν ζούνε και απομεινε μονάχα ένας οργανοπαίχτης, ο Γιάννης ο Χατζηδημήτρης, γιος του Βασίλη. Θα ριψοκινδυνέψω να δώσω εδώ μίαν ερμηνείαν ενός σημερινού φαινομένου για τους αγαπητούς μου Αντιμαχείτες. Φαίνεται ότι οι σημερινοί κάτοικοι του ωραίου χωριού, επειδή άλλοτε υπήρχαν ανάμεσά τους τόσοι πολλοί οργανοπαίχτες που ξεσήκωναν με την πρώτη τους δοξαριά τους προγόνους των και το έριχναν στο πιοτό, στο γλέντι και στο χορό και οι παπάδες τους ακόμη – είναι άλλωστε ονομαστοί γλεντζέδες σ’ όλο το νησί-θεώρησαν τούτο σαν μέγα αμάρτημα των παππούδων και των πατεράδων τους και βάλθηκαν να τους εξιλεώσουν, με το να γίνονται αυτοί αράδα παπάδες, κατευνάζοντας έτσι την… οργή του γέρο Σαββαώθ. Αλλιώς δεν εξηγείται το παπαδομάνι της Αντιμάχειας σήμερα…
Και συνεχίζομε τα του πανηγυριού. Όταν έρθει η ώρα του εσπερινού, όπου συνήθως καλούν και το Δεσπότη, για να προσδώσουν περισσότερη μεγαλοπρέπεια και επισημότητα στο πανηγύρι τους, χτυπάει μία πρόχειρη καμπάνα και μπαίνουν, όσοι χωρέσουν, στην μικρή εκκλησία. Οι άλλοι παρακολουθούν απ’ έξω. Ψάλλεται η ακολουθία του, ευλογούνται οι άρτοι και μοιράζονται σε μικρά κομμάτια στο εκκλησίασμα μετά το «δι’ ευχών των αγίων Πατέρων»…
Ο Δεσπότης φεύγει και οι πανηγυριστές κάθονται παρέες παρέες στα τραπέζια. Παραγγέλουν τα φαγητά και τους μεζέδες, το ούζο, το κρασί και τις μπύρες κι αρχίζουν την διασκέδαση. Τα βιολιά στο μέσο του κύκλου παίζουν διάφορα τραγούδια, ώσπου να πιουν αρκετά τα παλληκάρια, να ρθουν στο τσακίρ κέφι και ν’ανάψουν τα αίματα.
Στο μεταξύ επειδή έχει σκοτεινιάσει, ανάβουν τα «πετρομάξ» που τα έχουν κρεμάσει ψηλά στους τοίχους των κελλιών είτε σε ψηλούς στύλους για να φέγγουν κι αρχίζουν το χορό και το τραγούδι. Οι Αντιμαχείτες, ώριμοι άνδρες και παλληκάρια, γνωστοί γλεντζέδες και χορευτές, ρίχνονται στο στρόβιλο του σιανού ή της Κρητικιάς σούστας και παραβγαίνουν ο ένας μετά τον άλλο στα τσαλίμια του χορού.
Το γκέντι κρατάει σχεδόν όλη τη νύχτα με κέφι αμείωτο, που το φουντώνουν πιο πολύ οι νεαρές κοπέλλες, «αρμαστές» των νεαρών και τους δημιουργούν κλίμα ερωτικής μέθης και παραζάλης…
Πρωί-πρωί την επομένη κατεβαίνουν και πάλι οι παπάδες και από τις τρεις ενορίες του χωριού και γίνεται «συλλείτουργο». Καταφτάνουν και οι ηλικιωμένοι, άντρες και γυναίκες με τα παιδιά και εγγόνια τους, που είχαν φύγει ενωρίς αποσπέρας. Κάποτε έρχονται και αρκετοί Καλύμνιοι, όταν βοηθάει ο καιρός και παρακολουθούν όλοι με ευλάβεια την ιερή ακολουθία της λειτουργίας και μόλις τελειώσει, ξεκινούν όλοι μαζί με τα πόδια οι περισσότεροι για το Μαστιχάρι.Εκεί τα παραλιακά κέντρα και καφενεία, έτοιμα καθόλα, τους περιμένουν με τους πικάντικους μεζέδες, τα φρέσκα ψάρια, τα χταπόδια, ψημένα στη θράκα, γαργαλιστή πρόκληση για ούζο και κρασί. Αρχίζουν τρικούβερτο γλέντι με χορούς και τραγούδια που συνεχίζεται όλη μέρα, ως αργά τη νύχτα. Το πανηγύρι αυτό του Αη Γιάννη του Περιγιαλίτη, παρόλο που καθιερώθηκε κι επιβλήθηκε μεταπολεμικά, ωστόσο έχει ξεπεράσει κι εκείνο του Αη Γιάννη της Κεφάλου, σε κέφι, διασκέδαση και κοσμοσυρροή. Δυστυχώς το πανηγύρι του Κεφαλιανού Αη γιάννη άρχισε να χάνει σε αίγλη και προβολή, έπειτα από τον άδικο θάνατο του καλόγερου Χαράλαμπου, που ήταν η ψυχή αι ο μοχλός της όλης κινήσεως και διοργανώσεως του.
