Στην Ελλάδα, η επιχείρηση είναι οικογενειακή υπόθεση. Δεν είναι απλώς μια δουλειά , είναι μια διάδοχη κατάσταση. Συχνά είναι και ιστορία. Ένα μαγαζί που άνοιξε ο παππούς, το κράτησε ο πατέρας, και τώρα έρχεται η νέα γενιά να το “εκσυγχρονίσει”. Εκεί είναι που αρχίζουν τα δύσκολα , διότι στις οικογενειακές επιχειρήσεις δεν περνάνε μόνο τα κλειδιά από τον ένα στον άλλο , περνάνε και οι αντιλήψεις. Όταν δε , αυτές έχουν χτιστεί πάνω σε λογικές τύπου «μην τα κάνεις όλα σωστά, γιατί δεν τα κάνει κανείς», τότε οι παθογένειες κληροδοτούνται στους επόμενους.
Το «έτσι κάνουν όλοι» δεν είναι μόνο μια φράση αλλά και μια νοοτροπία, σχεδόν σαν άτυπη αρχή. Για να μην παρεξηγηθώ, δεν εκφράζεται πάντα με κακή πρόθεση. Συχνά, αυτός είναι ένας τρόπος να εκφράσει κάποιος «δεν έχεις τη δυνατότητα να το αλλάξεις, γι' αυτό αποδέξου το».
Σε μικρές κοινωνίες, το να πας κόντρα στο ρεύμα έχει κόστος. Αν πεις σε έναν πελάτη ότι δεν μπορείς να μην κόψεις απόδειξη γιατί θέλεις να είσαι νόμιμος, μπορεί να σε κοιτάξει λες και του είπες κάτι παράλογο. Αν το κάνεις συνέχεια, μπορεί και να σταματήσει να έρχεται ,καθώς κάποιος άλλος είναι διατεθειμένος να μην εκδόσεις απόδειξη. Βέβαια , οι αντιλήψεις αλλάζουν , αλλά αλλάζουν πολύ αργά.
Πολλοί νέοι που γυρνούν στον τόπο τους μετά τις σπουδές τους έχουν διάθεση να κάνουν τα πράγματα διαφορετικά. Να οργανώσουν καλύτερα, να δηλώσουν σωστά, να επενδύσουν σε διαφανείς διαδικασίες. Αλλά πέφτουν πάνω στην πραγματικότητα που έμεινε ίδια όσο αυτοί έλειπαν. Κι αυτή η πραγματικότητα λέει: «τόσα με απόδειξη ,τόσα χωρίς» , «έτσι δουλεύει η αγορά», «άσε τι λένε οι λογιστάδες» , «δεν μπορείς να επιβιώσεις αν τα χτυπάς όλα». Οπότε σιγά-σιγά, ο ενθουσιασμός μαλακώνει και ο κύριος στόχος γίνεται η προσαρμογή και όχι η αλλαγή.
Ξέρετε οι επιχειρηματίες στην Ελλάδα ,είναι μικροί ήρωες. Το να επιβιώνουν μέσα σε τόση πολυνομία και γραφειοκρατία , με ένα κράτος σχεδόν εχθρικό , είναι άξιο θαυμασμού. Πραγματικά τους αξίζουν συγχαρητήρια. Αυτό όμως είναι τελείως διαφορετικά από το να θεωρούν ότι η εργαλειοποίηση των εσόδων είναι επιχειρηματική στρατηγική. Η αυταρέσκεια τους αυτή , τους κάνει μερικές φορές κοντόφθαλμούς και επιπόλαιους , καθώς δεν αντιλαμβάνονται το κόστος των πράξεων τους.
Τρανό παράδειγμα ο Φ.Π.Α. Πολλοί επιχειρηματίες, κυρίως μικρομεσαίοι, πέφτουν στην παγίδα να χρησιμοποιούν τα ποσά του ΦΠΑ για τη χρηματοδότηση της καθημερινής λειτουργίας της επιχείρησής τους. Δεν βάζουν τον Φ.Π.Α. στην άκρη αφενός , δεν εκδίδουν αποδείξεις ενώ κρατάνε ίδιες τις τιμές αφετέρου. Αν τους παρουσιάσεις επιχειρήματα ότι η προσέγγιση είναι λάθος , θα σου πουν ότι «δεν βγάινω αν τα χτυπάω όλα». Οι νεότεροι δίπλα τους πλάθονται καθ’ εικόνα και ομοίωση. Επιπρόσθετα όταν έρχονται τα πρόστιμα και οι έλεγχοι , θεωρούν ότι το κράτος θέλει να τους τιμωρήσει.
Άλλο παράδειγμα οι καινοτομίες όταν αναλαμβάνουν οι νεότεροι. Ας πούμε ότι έχεις ένα μικρό ξενοδοχείοστην Κω. Οι γονείς σου το έστησανστα 90ς, που όλα γίνονταν “με το χέρι”. Πολλοί πελάτες έκλειναν με τηλεφώνημα και προκαταβολή με μετρητά. Οι αποδείξεις ελάχιστες, οι φορολογικοί έλεγχοι ανύπαρκτοι. Τώρα επιστρέφεις εσύ, με πτυχίο στον τουρισμό και διάθεση να τα βάλεις όλα σε τάξη.Βάζεις online σύστημα κρατήσεων και θες να τα δηλώνεις όλα. Και τότε αρχίζουν τα σχόλια: «Έτσι δουλεύεις; Θα πας άκλαφτος». «Εμείς τα μισά δηλώνουμε και πάλι δεν βγαίνουμε». «Τι το παίζεις; Πολυεθνική;»
Ξέρετε η πίεση δεν είναι μόνο οικονομική , είναι και κοινωνική. Πάντα θα βρεθεί κάποιος να σου πει ότι είσαι τρελός ή ότι χαλάς την πιάτσα. Και αν είσαι μόνος σου, το να αντέξεις είναι δύσκολο. Στα μικρά μέρη οι αντιλήψεις περνάνε σαν απόλυτες αλήθειες. Και κάπου εκεί μπαίνει το “τοξικό” στοιχείο: το παιδί που μεγάλωσε μέσα στην επιχείρηση δεν μαθαίνει απλώς τι σημαίνει δουλειά. Μαθαίνει και πώς γίνεται η δουλειά. Μαθαίνει να στρογγυλεύει τις γωνίες, να μην λέει πάντα τα πάντα, να θεωρεί ότι το κράτος είναι απέναντι. Όλα αυτά δεν του τα μαθαίνει κανείς εν τοις πράγμασι , τα βλέπει ,τα ζει, τα μεταβολίζει.
Συνειδητοποιούμε ότι η φορολογική συνείδηση δεν διαμορφώνεται σε κάποιο μάθημα όπως θα έπρεπε, αλλά στον χώρο πίσω από τον πάγκο ή στο γραφείο με τις ντουλάπες γεμάτες τιμολόγια , με τους «γκρινιάρηδες» λογιστές και το «κακό» κράτος.Αν αυτό που βλέπεις από μικρός είναι «στο περίπου» , τότε και ως ενήλικας «στο περίπου» θα κινηθείς.
Φταίει και το κράτος; Φυσικά. Δεν βοηθά καθόλου το γεγονός ότι για δεκαετίες, η σχέση του μικρού επιχειρηματία με το κράτος ήταν στην καλύτερη , ουδέτερη , στη χειρότερη, εχθρική. Εμφανιζόταν ο ελεγκτής μια φορά στα πέντε χρόνια, έριχνε ένα πρόστιμο και εξαφανιζόταν. Κανείς δεν ερχόταν να εξηγήσει, να υποστηρίξει, να στηρίξει πραγματικά όσους ήθελαν να λειτουργήσουν σωστά.Οπότε ο επιχειρηματίας έμαθε να κρύβεται ,να παίζει άμυνα και κυρίως να ενεργεί με έντονο το στοιχείο της παραβατικότητας. Ο τυπικός επιχειρηματίας παραδειγματιζόταν από αυτόν που φοροαπέφευγε και γινόταν ίδιος του. Προφανώς και η φορολογία και τα πρόστιμα είναι εξοντωτικά , προφανώς και οι φόροι είναι μην ανταποδοτικοί. Αλλά σε αυτό το πλαίσιο καλούμαστε να επιχειρήσουμε. Να αλλάξουμε το πλαίσιο; Να το αλλάξουμε. Αλλά αυτό είναι μια άλλη τεράστια κουβέντα.
Βέβαια υπάρχουν κι αυτοί που το προσπαθούν. Παρά τις δυσκολίες, υπάρχουν αρκετοί , κυρίως νεότεροι που επιμένουν να δηλώνουν τα πάντα, να έχουν καθαρές διαδικασίες, να εκπαιδεύουν και τους πελάτες τους σταδιακά. Δεν είναι εύκολο και φυσικά δεν έχουν πάντα στήριξη ούτε από την οικογένεια, ούτε από την αγορά.Αλλά είναι αυτοί που σπάνε τον κύκλο και με τον καιρό, κάνουν κι άλλους να τους ακολουθούν. Όχι «γιατί το λέει ο νόμος» , αλλά γιατί βλέπουν ότι μπορεί να γίνει και διαφορετικά.
Αν περιμένουμε να αλλάξει η κουλτούρα μόνο με νόμους, δεν θα αλλάξει τίποτα. Οι αλλαγές ξεκινούν από μέσα μας. Από τη στιγμή που ο πατέρας πει «κάνε το όπως νομίζεις, κι ας είναι αλλιώς απ’ ό,τι έκανα εγώ» , από τη στιγμή που ο νέος νιώσει ότι μπορεί να φέρει κάτι καινούργιο, χωρίς να προσπαθεί να ακυρώσει το παλιό. Από την στιγμή που το κράτος θα είναι αρωγός της επιχειρηματικότητας και όχι εχθρός της , από τη στιγμή που το κράτος πάψει να εμφανίζεται μόνο σαν φόβητρο και αρχίσει να λειτουργεί και λίγο σαν σύμμαχος.
Μπορεί λοιπόν να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος;Το «έτσι κάνουν όλοι» δεν είναι κάποιος φυσικός νόμος , όπως η βαρύτητα. Είναι βολική συνήθεια και κάθε συνήθεια, όσο ισχυρή κι αν φαίνεται, μπορεί να αλλάξει. Αρκεί κάποιος να τολμήσει πρώτος ,να δοκιμάσει να λειτουργήσει αλλιώς, να κάνει την αρχή χωρίς να περιμένει να τον ακολουθήσουν όλοι.Μπορεί να είναι δύσκολο στην αρχή , μπορεί να του πουν ότι δεν βγαίνει , αλλά κάπως έτσι αλλάζουν τα πράγματα.Ένα βήμα την φορά.
*Για την σύνταξη και διόρθωση του παρόντος, έγινε χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.
*Ο Βασίλης Βογιατζής MSc , είναι Λογιστής – Φοροτεχνικός Α’ Τάξης , ιδρυτής της Λογιστικής εταιρείας VoyiatzisGroup , με έδρα την Κω.